O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

A. A. BEKKEREL
(1852–1908)
a
-
zarralar
g
-
nurlar
b
-
zarralar
Radioaktiv
nurlar
r
B
61- rasm.
9 Fizika, II qism
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

130
Shuni àlîhidà tà’kidlàsh lîzimki, ràdiîàktivlik izîtîpning sîf
hîldà yoki birîr birikmà tàrkibigà kirishigà, qàndày àgrågàt holatdà
bo‘lishigà mutlàqî bîg‘liq emàs. Shu bilàn birgà, nà bîsim, nà
temperatura, nà elåktr màydîn và nà màgnit màydîn tàbiiy ràdiî-
àktivlikkà tà’sir ko‘rsàtà îlmàydi. Dåmàk, ràdiîàktivlik yadrî
ichidàgi jàràyonlàrgàginà bîg‘liq, dågàn õulîsàgà kålishdàn bîshqà
ilîjimiz yo‘q.
Òàbiiy ràdiîàktivlik dåb, nîstàbil izîtîplàr àtîmi yadrîlàrining
turli zàrràlàr chiqàrish và enårgiya àjràtish bilàn stàbil izîtîplàrgà
àylànishigà àytilàdi.
Shundày qilib, ràdiîàktivlik àtîm yadrîsi và undà bo‘làdigàn
jàràyonlàr hàqidà mà’lumît båruvchi mànbàlàrdàn biridir.
Ràdiîàktiv yemirilish qînuni. 
Yadrîning ràdiîàktiv nur chi-
qàrish bilàn bîshqà yadrîgà àylànishi 
ràdiîàktiv yemirilish 
yoki
sîddàginà 
yemirilish
dåyilàdi. Ràdiîàktiv yemirilgàn yadrî 
înà
yadrî
, hîsil bo‘lgàn yadrî esà 
bîlà yadrî
dåyilàdi. Õo‘sh, bu
yemirilish birîr qînungà bo‘ysunàdimi? Êo‘plàb tàjribàlàrning
ko‘rsàtishichà, qàràlàyotgàn hàjmdàgi ràdiîàktiv àtîmlàr sîni
vàqt o‘tishi bilàn kàmàya bîràdi. Bà’zi elåmåntlàrda bu kàmàyish
minutlàr, hàttî såkundlàr dàvîmidà ro‘y bårsà, bà’zilàrida
milliàrdlàb yil dàvîm etàdi. Umumàn îlgàndà, yadrîning yemirilishi
tàsîdifiy hîdisàdir. Shuning uchun, u yoki bu yadrîning bårilgàn
vàqt îràlig‘idà yemirilishi stàtistikà qînunlàrigà bo‘ysunàdi. Ràdiî-
àktiv elåmåntning àsîsiy õàràktåristikàlàridàn bittàsi hàr bir àtîm-
ning bir såkund dàvîmidà yemirilish ehtimîli bilàn àniqlànàdigàn
kàttàlikdir. U 
l
hàrfi bilàn bålgilànàdi và 
ràdiîàktiv yemirilish
dîimiysi
dåyilàdi.
Àgàr bîshlàng‘ich mîmånt 
t
= 
0 dà 
N
0
tà ràdiîàktiv àtîm
màvjud bo‘lsà, 
t
mîmåntdà qîlgàn ràdiîàktiv àtîmlàrning sîni
N 
= 
N
0
e
-l
t
(34.1)
qînungà muvîfiq àniqlànàdi. Bu yerdà 
e
» 
2,72 – nàturàl lîgàrifm-
ning àsîsi. (34.1) ifîdà 
ràdiîàktiv yemirilish qînuni 
dåyilàdi.