O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

Toxtasin Jalilov 
(1896-1966)
o‘zbekiton xalq artisti, bastakor, mohir sozanda To‘xtasin 
Jalilov XX asr o‘zbek musiqasi tarixida yorqin iz qoldirdi. U 
qo‘shiq, lirik ashula va raqs kuylar, musiqali drama va komediya, 
opera yaratib, o‘zbek musiqasi rivojiga katta hissa qo‘shdi.
To‘xtasin Jalilov 1896-yili andijon shahrida tavallud topgan. 
Uning birinchi tanishgan musiqachisi oppoq ohun bo‘lib, u 
xalq cholg‘u asbobi – setorni yaxshi ko‘rib chalardi. To‘xtasin 
Jalilov atoqli qo‘qon musiqachilaridan Eshon g‘ijjakchi, 
yusufjon changchilar bilan uchrashish umidida qo‘qonga 
boradi. yusufjon changchi yosh musiqachiga xalq qo‘shiqlarini 
o‘rgatadi. To‘xtasin Jalilov uning boshchiligidagi san’atkoriar 

---

124
bilan xalq sayllari, qishloq va shaharlardagi to‘y marosimlarda 
qatnasha boshlaydi. musiqiy meros siriarini qunt bilan o‘rgana 
bcjshlaydi. U “Tashviqot aravasi” ansambli jamoasida ohun 
g‘ijjakchi, orifjon dutorchi, Zokir eshon doirachi, dehqonboy 
hofizlar bilan birgalikda faoliyat olib boradi.
1923-yili moskvada o‘tkazilgan hunarmandlar ko‘rgazmasi 
konsert dasturida TJalilov ham qatnashadi. 1925-yildan 
Hamza tuzgan Farg‘ona teatr truppasida ishlaydi, keyingi 
yili M.Qoriyoqubov tashkil etgan O‘zbek davlat etnografik 
ansambliga taklif etiladi. 1928-yildan boshlab, andijon musiqali 
drama teatrida musiqa rahbari bo‘lib ishlaydi. mazkur teatrda 
u “lolahon”, “o‘rtoqlar”, “Halima”, “Farhod va shirin” kabi 
spektakllari uchun kuy va ashulalarni xalq musiqa merosidan 
tanlab oladi. Keyinchalik u o‘zbek davlat musiqali teatrining 
musiqa rahbari bo‘lib ishlaydi. Bu davrda u G‘.Zafariyning 
“Halima”, K.yashinning “o‘rtoqlar” spektakllari musiqasini 
qayta ishlaydi.
1939-yilda muqimiy nomidagi o‘zbek davlat musiqali 
drama va komediya teatri tashkil topdi. Ushbu teatrga TJalilov 
rahbar etib tayinlanadi. Uning bastakorlik faoliyati bu yerda 
yanada samaraliroq bo‘ldi. “Tohir va Zuhra” musiqali dramasini 
sahnalashtirdi. “qurbon Umarov”(1941, s.abdulla pyesasi, 
kompozitor G. shperling bilan biiga), “Nurxon” (1942, 
K.yashin pyesasi, kompozitor G.sobitov bilan hamkorlikda), 
“alpomish”(1949, s.abdulla pyesasi, kompozitor B.Nadejdin 
bilan hamkorlikda), “muqimiy” (1949, s.abdulla pyesasi, 
kompozitor G.mushel bilan hamkorlikda), “Ravshan va 
Zulxumor” (1957, K.yashin pyesasi, kompozitor G.mushel 
bilan hamkorlikda) kabi musiqali dramalarni, “Tohir va 
Zuhra” operasini B.Brovsin bilan hamkorlikda yaratdi. Uning 
zamonaviy uslubda yaratgan ilk kuyi “signal”, qo‘shiqlaridan 
u
yer ekkanniki”, “oq oltin”, “azim Vatan”, “yalla” kabilar. 
Bulardan tashqari “Kokiling”, “Kuylasam”, “Gulistonim 

---

125
mening” kabi lirik ashulalari mashhur “To‘ylar muborak” 
qo‘shig‘i muallifning ulkan salohiyatidan dalolat beradi.
T.Jalilov o‘zining bastakorlik ijodiyoti davomida o‘ttizga 
yaqin musiqali drama, 200 dan ortiq qo‘shiqlar yozdi.
o‘zbekiston musiqa madaniyatini rivojlantirishdagi katta 
xizmatlari uchun 1937-yilda To‘xtasin Jalilovga q’zbekiston 
xalq artisti faxriy unvoni berilgan.