O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi j. R. Qulmuhamedov, K. M. Nazarov

13.2. Haydovchining shaxsiy xususiyatlari
Temperament shaxsning o‘ziga xosligini ifodalab, ruhiy 
jarayonlarning o‘tish doirasini aniqlaydi. Temperamentning to‘rtta 
turi mavjud: xolerik, sangvinik, flegmatik va melanxolik.
Xolerik xususiyatga ega shaxslar, ta’sirchan, his-hayajonga 
beriluvchan va juda faol bo‘lishlari bilan bir paytda, o‘zlarini tutib 
tura olmaydigan va intizomsiz ham bo‘ladilar. Belgilangan tezlikni 
oshiruvchi «abjir» haydovchilarning ko‘pchiligi xolerik bo‘lishadi.
Sangvinik – tez  va  harakatchan,  kayfiyati  o‘zgaruvchan  odam-
lar. Ular ko‘proq optimist bo‘lishadi, begona odamlar bilan 
tezda kirishib ketishadi, ko‘pgina masalalarni tez yecha oladilar. 
Sangvinik shaxsdagi haydovchilar harakat murakkablashgan 
sharoitlarda o‘zlarini yaxshi tutadilar, ammo doimo bir xil sharoitda 
ishlaganlarida e’tiborlari tez susayib ketadi. Shuning uchun bunday 
odamlar shahar ichi yo‘nalishlarida xavfsizroq harakat qiladilar.
Flegmatik – vazmin, bosiq va xotirjam odamlar toifasiga kiradi. 
Ular uzoq vaqt va har tomonlama o‘ylab ish qiladilar. Bunday 
haydovchilar uzoq yo‘nalishlarda ishlashga layoqatliroq bo‘ladilar.
Melanxolik – irodasizroq, qiyinchiliklarga bardosh berishi qiyin, 
kam harakatchan, bir xil hayotga moslashgan shaxs. Murakkab 
yo‘l sharoitida o‘zini yo‘qotib qo‘yishi, yechimlarni tez qabul qila 
olmasligi uchun haydovchilik kasbiga layoqatsizroq bo‘ladi.

---

127
Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, har xil vaziyatlarda turli 
xil temperamentli odamlar o‘zlarini turlicha tutar ekan. Yana shuni 
ham eslatib o‘tish kerakki, bitta turga mansub insonlar tabiatda juda 
kam uchraydi.
Insonning temperamenti mustahkam va muqobil bo‘ladi. 
Lekin, shunga qaramay, uni tarbiyalash, mehnat va hayotiy tajriba 
natijasida o‘zgartirish imkoniyati mavjud.
Haydovchining tajribasi va mahorati ortishi bilan bir paytning 
o‘zida makondagi va vaqtdagi jarayonlarni sezish va idrok etish 
miqdori, hodisalarni oldindan ko‘ra olish va murakkab yo‘l-
transport vaziyatlarida vaqtning tig‘izligiga qaramay, to‘g‘ri yechim 
qabul qila olish qobiliyati ortadi.
Haydovchining shaxs sifatida shakllanishida uning o‘zi yashab 
turgan ijtimoiy tuzumga va bo‘layotgan voqealarga munosabati 
juda katta ahamiyatga ega. Uni boshqa odamlarga munosabati, 
ularning yashash tarzi va sharoitiga hamdardlik bilan qarashi, 
mehnatsevarligi, javobgarlikni his qilishi, qat’iyatliligi, adolat-
parvarligi undagi ijobiy xususiyatlarning mujassamlanib borishiga 
olib keladi.
Har bir shaxs, shu jumladan, haydovchilik faoliyati bilan 
shug‘ullanayotgan insonlar o‘zlariga taalluqli qonunni bilishlari va 
unga to‘liq amal qilishlari kerak.
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, yo‘l harakati qoidalari va xavf-
sizligi talablariga to‘liq amal qiluvchi haydovchilar juda kamdan 
kam  vaqtlarda  xavfli  vaziyatlarga  tushib  qoladi.  Tajribasi 
va mahorati oshishi bilan esa deyarli YTHni sodir etmaydi. 
Bunday haydovchilar odob-axloq qoidalariga to‘liq amal qiladi. 
Haydovchining odob-axloqi deganda yaxshi xulqli, bosh qa harakat 
qatnashchilariga hurmat bilan qarashi, ular biron-bir noto‘g‘ri xatti-
harakat qilganlarida bosiqlik qilishi, ichki ishlar va boshqa taftish-
tekshirish xodimlari, yo‘lovchi va buyurtmachilar bilan o‘zaro 
munosabatlarda xushfe’l va xushaxloq bo‘lishlari ham tushuniladi.

---

128