O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o. T. Hasanova, V. V. Zаyniddinоv hayot faoliyati xavfsizligi

Insonning terisi sezgi analizatoridir
. Teri qoplovchi a’zolardan 
biri bo’lib, organizmni mexanik taYirlardan, infeksiyalardan himoya 
qiladi, moddalar almashinuvi mahsulotlari, tuzlar va suvni 
organizmdan chiqarishga yordam beradi. Teri orqali organizmdagi 
issiqlik tashqi muhitga chiqarib turiladi. Unda og’riq, issiq - sovuq va 
taktil (tegish va bosim) sezgilari retseptorlari joylashgan. Bu 
retseptorlar ta’sirlanishi natijasida xosil bo’lgan qo’zg’alish bosh 
miyaga o’tkaziladi. Qaysi retseptor ta’sirlanishiga qarab, odam 
og’riq, issiq-sovuq yoki taktil sezgilarni sezadi. 
7-rаsm.
Insоn tеridаgi rеsеptоrlаrining jоylаshish sхеmаsi
Taktil analizatori teri yuzasiga ta’sir qilgan har xil mexanik 
qo’zg’atuvchilarning (tegish va bosim) sezgisini qabul qiladi. Taktil 
sezuvchanlikning mutlaq bo’sag’asi teri yuzasiga ta’sir qilgan 

---

65 
jismning zorg’a bilinuvchi tegib ketishini sezishni paydo qiluvchi 
minimal bosim bilan aniqlanadi. 
Sezuvchanlik odam tanasining quyidagi qismlarida eng yuqori 
rivojlangan: qo’l barmoqlarining uchida - 3 g/mm
2
; barmoqning orqa 
tomonida 5 g/mm
2
, panjaning orqa tomonida - 12 g/mm
2
; qorinda - 
26 g/mm
2
, tovonda - 250 g/mm
2
. Ajratish bo’sag’asi bosimning 
boshlang’ich kattaligida taxminan o’rtacha 0,07 ga teng. 
Sezgi analizatori fazoviy yakkalanishida yuqori qobiliyatga ega. 
Taktil sezuvchanlikning vaqtincha bo’sag’asi kamida - 0,1 sekund. 
Sezgi analizatorining tavsifini afzalligi moslashishining tez 
rivojlanishi, ya’ni tegib ketish xissi va bosimining yo’qolishidir. 
Moslashish vaqti qo’zg’atuvchining kuchiga bog’liq va tananing har 
xil qismlari uchun 2 dan 20 sekundgacha oraliqda o’zgaradi. 
Haroratli sezuvchanlik
organizmlarga xos bo’ lib, odam tanasida 
doimiy haroratni tartibga solib turadi. Teri harorati tana haroratidan 
ancha past va odamning alohida qismlarida har xildir. Masalan, labda 
-34 - 35° C , betda (yuzda) - 20 -25°C, qorinda 34°C, oyoqda -25- 
27°C Odamning kiyim bo’lmagari qismlarida terming o’rtacha 
harorati 30 - 35°C ni tashkil qiladi.
Odam terisida ikki xil turdagi retsejltorlar aniqlangan, biri 
sovuqni sezsa, ikkinchisi issiqlikni sezadi.