O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o. T. Hasanova, V. V. Zаyniddinоv hayot faoliyati xavfsizligi

Eshitish
 
analizatori
.
1861 yili anatomik olim Alfonso Korti 
(1822-1876y) insonning eshitish a’zosi- quloqni tekshirib, uning 
ishlash tartibini o’rganib chiqgan. 
Odatda, biz quloq dеgаnda tashqi ko’rinishdagi quloq chanog’ini
(suprasini) tushunamiz. Ushbu quloq suprasidan bosh suyak tomon 
ichki eshituv yo’li o’tgan bo’lib, u balog’atga еtgan odamlarda 2sm. 
gacha bo’ladi. Undan keyin xususiy eshituv a’zosi, o’rtacha quloq, 
ya’ni baraban bo’shlig’i boshlanadi. U tashqi eshituv yo’lidan 
baraban pardasi bilan chеgаralangan. Baraban bo’shlig’ida uchta 
mayda suyakcha-bolg’acha, ya’ni ichki tog’ay va eshituv 
suyakchalari joylashgan. Har bir tovush to’lqinida bolg’acha 
suyakchalar tog’ayga, tog’ay esa o’z navbatida eshituv 
suyakchalariga ta’sir etadi. Ushbu suyakchalar baraban pardasi 
tebranish amplitudasini 2-3 martagacha kuchaytiradi. O’rta quloqdan 
keyin esa spiralsimon naycha joylashgan bo’lib, u o’ziga xos 
suyuqlik bilan to’latilgan bo’ladi. Spiralsimon naychada membrana 
yashiringan bo’lib, u 16 mingga yaqin sezuvchi tolasimon 
hujayralardan tashkil topgandir. Bu Alfonso Kort sharafiga «Kort 
a’zosi» deb nomlanadi.
Tovush to’lqini baraban pardasidan suyakchalar orqali 
spiralsimon naychaga uzatiladi va bu vaqtda membranada titrash
tarqaladi. Titrash «Kort a’zosi»dagi tolasimon xujayralarni harakatga
keltiradi, xujayralar egilib, buralib deformasiyalanadi va unda 
elektrik signallar hosil bo’ladi. Bu elektrik signallar eshitish 
nervlarini ko’zg’atadi. Bu shartli belgili («kodirovanne») elektrik 
impulslar miyaga uzatiladi va u miyada qayta ishlanib anglanadi. Ana 
shunday mexanik tebranishlarni elektrik impulslarga aylantirib berish 

---

63 
qobiliyatiga egа bo’lgan inson qulog’i 0 dan 130 dB gacha bo’lgan 
tovush intensivligini eshita oladi. Lekin, insonga turli xil chastotadagi 
tovushlar turlicha ta’sir etadi. SHovqinning insonga ta’sirini 
fiziologik baholash maksadida, u past chastotali (300 Gts.gacha), 
o’rta chastotali (300...800 Gts) va YUqori chastotali (800 Gts dan 
yuqori) shovqinlarga ajratiladi. 
6-rаsm.
Eshitish analizatorining sxemasi: 1-suyak; 2-yumaloq 
tuynukcha;3-quloq suprasi; 4-nog’ora parda; 5-eshitish nervi; 6-
suyak;7-yarim doira kanallari; 8-chig’anoq; 9-eshitish suyakchalari
Tovush signallari odamga ko’p qismdagi ma’lumotlarni yetkazib 
beradi. Ular yana xavfli signallarni uzatish uchun ham xizmat qiladi. 
O’z navbatida, akustik holat aniq miqdorda xavfsizlik sharoitini 
aniqlaydi. Tovush to’lqinining asosiy ko’rsatkichlari jadallik darajasi 
va chastotasi bo’lib, eshitishni sezishda subyektiv ravishda qattiqlik 
va balanddik sifatida qabul qilinadi. 
Chastota bo’yicha eshitishni sezish doirasi 16-20 dan 20000 - 
22000 Gs gacha cho’ziladi. Eshitish boshlanishining kattaligi 
seziladigan tovushlarning chastotasiga bog’liq. Uning yuqori 
chegarasi og’riqni sezish bo’sag’asi bo’lib, kam darajada chastotaga 
bog’liq va 130-140 dB oraliqda yotadi. Jadallik darajasining 
chastotaga nisbati tovush qattiqligini sezishni aniqlaydi.
Tajribada aniqlanganki, odam har xil chastota va jadallikka ega 
bo’lgan tent kattalikdagi tovushlarni baholaydi. 
Mutlaq differensial bo’sag’a taxminan 2-3 Gs teng. Nisbiy 
differensial bo’sag’a doimiy bo’lib, u 0,002 ga teng. Real sharoitlarda 

---

64 
odam tovush signallarini ma’lum akustik fonda qabul qiladi. Bunda 
fon foydali signalni niqoblashi mumkin.
Mehnat muhofazasida niqoblash (maskirovka) sifati ikki barobar 
ahamiyatga 
egadir. 
Akustik 
indikatorlarni 
yaratish 
va 
konstruksiyalashda bunday samaraga kurash choralarini ko’zda tutish 
muhimdir. Ayrim holatlarda niqoblash( maskirovka) samarasi akustik 
vaziyatni yaxshilash uchun ishlatilgan bo’lishi mumkin . 
Shundan malumki, yuqori chastotali ohanglarni odam uchun kam 
zararli bo’lgan past chastotali ohanglar bilan niqoblash (maskirovka) 
g’oyasi mavjud.