O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

3.
 
Psixologik-pedagogik eksperiment - 
o‘quvchilarning psixologik
 
xususiyatlarini . tabiiy sharoitda maxsus usullar yordamida o‘rganishdir.
 
 
Mazkur eksperiment o‘quvchilarni maxsus uyushtirilgan ta’lim sharoitida 
maqsadga muvofik, ulardan o‘zgarishlarni kuzatishni taqozo etadi. Bu eksperiment 
aniqlovchi va tarkib toptiruvchi bosqichlardan iborat bo‘lib, maxsus uyushtirilgan 

---

19 
ta’lim tarkib toptiruvchi eksperiment jarayonida olib boriladi. U quyidagi 
tuzilishga ega: eksperimentator yoki tadqiqot olib boruvchi, sinaluvchilar, faraz, 
reja, yo‘l-yo‘riq, tajribaning bir-biriga bog‘liq bo‘lgan va bog‘liq bo‘lmagan, 
o‘zgaruvchan, nazorat qilinadigan va qilinmaydigan qismlardan iborat. 
Eksperimental tadqiqotning asosiy bosqichlari: farazni ilgari surish, metodikani 
tanlash, eksperimentni rejalashtirish, olingan ma’lumotlarni ishlab chiqish, taxlil 
etish va izohlashdan iboratdir.
Psixologik-pedagogik eksperiment uch qismdan
iborat. Aniqlovchi, shakllantiruvchi, nazorat eksperimentlari. 
4.
 
Anketa metodi. 
Kishilar psixikasini ommaviy so‘roq asosida o‘rganish
 
demakdir. Bu metod yordamida turli yoshdagi odamlarning psixologik 
xususiyatlari, narsa va hodisalarning munosabatlari o‘rganiladi. Anketa odatda uch 
turda o‘tkaziladi.
 
 
Ularning 
birinchi
turi anglashilgan motivlarni aniqlashga mo‘ljallangan 
savollardan tuziladi. 
 
Ikkinchi 
turida har bir savolning bir nechtadan tayyor javoblari beriladi.
 Uchinchi 
turdagi anketada sinaluvchiga yozilgan to‘g‘ri javoblarni ballar bilan
 
baholash 
tavsiya etiladi. Anketadan turli yoshdagi odamlarning layoqatlarini, muayyan 
sohaga qiziqishlari va qobiliyatlarini o‘ziga, tengdoshlariga, katta va kichiklarga 
munosabatlarini aniqlash maqsadida foydalaniladi. 
 
Tarqatilgan anketalar yig‘ishtiriladi va elektron hisoblash mashinalarida 
hisoblanadi, atroflicha miqdoriy tahlil qilinadi, so‘ngra tadqiqotga yakun yasalib, 
ilmiy va amaliy yo‘sinda xulosalar chiqariladi. Anketa metodi inson psixikasini 
o‘rganish uchun boy ma’lumotlar to‘plash imkonini beradi. Biroq unda olinadigan 
ma’lumotlar doimo xolisona xususiyatga ega bo‘lavermaydi. Bunday kamchilikka 
yo‘l qo‘ymaslik uchun anketa ichidagi nazorat vazifasini bajaruvchi savollarni 
puxta ishlab chiqish maqsadga muvofiqdir
.
Savollar bajaradigan funksiyasiga ko‘ra anketa o‘z ichiga quyidagilarni oladi: 
a)Filtrlovchi-savollar. 
M.n: agar o‘qituvchini oliygohga kirishni 
xohlovchilar qiziqtirsa, anketada quyidagicha savollar taklif etiladi: “Sening 
yoqtiradigan predmeting?”. Bunga faqat oliygoxga kirmoqchi bo‘lgan 
o‘quvchilargina javob beradilar. 
b)Tekshiruvchi yoki nazorat qiluvchi savollar. Ularning asosiy funksiyasi – 
ma’lumotning to‘g‘riligini tekshirish. 
Shakli bo‘yicha anketalar: 
a) Ochiq – bunda to‘g‘ri savollar o‘z xohishiga qarab, erkin javob 
berish mumkin. 
b) Yopiq – bunda savollarga tayyor javob berilgan bo‘lib, o‘quvchi 
ulardan birini tanlashi lozim. 
Anketa savollariga quyidagi talablar qo‘yiladi: 
1.Savollar aniq, tushunarli, sodda va qonkret bo‘lishi lozim. 
2.Anketaning boshida oson savollar, keyin qiyin, undan keyin eng 
murakkablari, nihoyasida yana oson savollar berilishi lozim.

---

20 
3. Bitta xususiyatni aniqlashga bir necha savollar, nazorat qiluvchi savollar 
berilishi lozim.