O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

2.
 
Eksperiment metodi. 
Sun’iy hosil qilingan psixologik sharoitda namoyon
 
bo‘luvchi psixik faoliyatni tahlil qilishdan iboratdir. Eksperimentator yoki tajriba 
o‘tkazuvchi psixik faoliyatning o‘ziga kerakli hodisasini maxsus tarzda hosil qiladi 
hamda uning namoyon bo‘lish sharti va xarakterini belgilaydi. Tajriba metodi o‘z 

---

18 
navbatida 
tabiiy 
va 
laboratoriya 
metodlariga 
ajratiladi.
 
 
Tabiiy metod
. Tabiiy metoddan foydalanishda ishlab chiqarish jamoalari 
a’zolarining, ilmiy muassasalar xodimlarining, o‘qituvchilarning ish qobiliyatlari, 
o‘zaro munosabatlarini, mutaxassislikka yaroqliligi muammolarini hal qilish 
nazarda tutiladi. Tabiiy sharoitda inson psixikasini o‘rganishda sinaluvchilarning 
o‘zlari bexabar bo‘lishi, ta’lim jarayonida berilayotgan bilimlar tadqiqot 
maqsadiga muvofiqlashtirilishi lozim. 
 
Laboratoriya 
(klinika)
metodi 
ko‘pincha individual
 
(ba’zida guruh yoki
 
jamoa) 
shaklida sinaluvchilardan yashirmay, maxsus psixologik asboblar, yo‘l-yo‘riqlar, 
tavsiyalar, ko‘rsatkichli va ilovalardan foydalanib olib boriladi. Hozir inson 
psixikasi o‘zgarishlarni aniqlaydigan asboblar, murakkab elektron hisoblash 
mashinalari, qurilmalar, moslamalar mavjud. Ko‘pincha elektron va radio
o‘lchagichlar, sekundomer, refleksometr, elektroensefalo-gramma kabilardan 
foydalaniladi. 
Laboratoriya metodi yordamida diqqatning sifatlari, sezgi, idrok, xotira va 
tafakkurning xususiyatlari, emotsional hamda irodaviy va aqliy zo‘riqish singari 
murakkab psixik holatlar tekshiriladi. Ko‘pincha laboratoriya sharoitida kishilar 
(uchuvchi, haydovchi, operator, elektronlar) va kutilmagan tasodifiy vaziyatlar 
(halokat, portlash, izdan chiqish, shovqin ko‘tarilishi) ning modellari yaratiladi. 
Asboblarning ko‘rsatishi bo‘yicha o‘zgarishlar, rivojlanish dinamikasi, jismoniy va 
aqliy 
toliqish, 
emotsional-irodaviy 
zo‘riqish, 
jiddiylik, tajanglik sodir 
bo‘layotganini ifodalovchi ma’lumotlar olinadi.