O’zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti boshlang’ich ta’lim fakulteti boshlang’ich ta’lim pedagogikasi kafedrasi boshlang’ich ta’limda pedagogik diagnostika

Intellektual rivojlanish nazariyalari. Intellektual rivojlanishning quyidagi nazariyalari mavjud: o'quv nazariyasi, psixometrik nazariya, kognitiv nazariya (yoki axborot tahlili). O'quv nazariyasini Torndayk asoslagan bo'lib, u intellektni bilim egallash qobiliyati sifatida qaraydi. Bu nazariyada turli bilimlarni egallash jarayonining quyidagi bosqichlari keltiriladi: signallarni oddiy egallalsh, operativ taxlil; muammoni yechishning qoida va yo'llarini egallash. Psixometrik nazariya o'quv nazariyasidan axamiyatliroq bo'lib hisoblanadi. U turli omillarni analitik tarzda o'rganadi. Statistika metodi kabi psixometrik nazariya omillarni tahlil qilish alohida individual turli ko'rsatkichli va bir-biri bilan bog'liq omillarni guruhlaydi. Keyin bu omillar unda mujassamlashgan vazifalarni hisobga olgan holda verbal interpretatsiya qilinadi.
Pedagogik diagnostika va uning metodlari o'quvchi-yoshlarning bilimini, fikr-mulohaza yurita olishlarini, ish bilan harakatning birligi hamda tarbiyalanganlik darajalarini o'rganib, ulardagi ijobiy fazilatlarni takomillashtirish va salbiy xislatlarni yo' qotish uchun zarur bo' lgan korrektsion ishlarni amalga oshirishga imkon beradi.
Bugungi kunda o'quvchilarning intellektual rivojlanishini aniqlashda J.J. Piajening “Bolaning aqliy rivojlanishini diagnostika qilish”, L. S. Rubinshteynning “Modellashtirilgan pertseptiv harakatlarini egallab olish darajasini aniqlash”, M. ye. Bershadskiyning “Ko'rgazmali-obrazli tafakkur harakatlarini tashxislash”, E.Qozievning “Mantiqiy tafakkur harakatlarini shakllantirish” kabi metodikalari muhim ahamivat kasb etadi.
O'quvchilarda aqliy darajani (IQ) aniqlaydigan maktab testi (SHTUR-ADAMT) ham bugungi kunda mashhur testlardan biri bo'lib hisoblanadi. Bu test maktab yoshidagi o'quvchilarning aqliy rivojlanishini tashxis qilish uchun mo'ljallangan. Uning tarkibida bir necha subtestlardan iborat topshiriqlar mavjud bo'lib, ular: «bilimdonlik», «analogiya («o'xshashlik»)», «klassifikatsiya» (tasniflashtirish), «umumlashtirish», «sonli qatorlar»ni o'z ichiga kamrab oladi. Test о zaro ekvivalent bo' lgan A va В shakllardan iborat.
Shaxsning ob’ektiv va sub’ektiv tomonlaiiga qarab tadqiq qilish metodikalarini tanlash joizdir. Bunda proyektiv testlar (shaxsni tadqiq qilishning yaxlit holda o’rganish usullari majmuasi) bo’lib proyeksiya (tasvir, aks, soya kattalashtirish ma’nolarida ) natijalarini pedagogik diagnostika asoisda izohlashga asoslanadi. (Misol uchun shaxs biron bir holatda voqelikni o’zicha o’zining xislatlariga mos idrok qilib o’zidatasawur hosil qiladi).