О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti t a r I x f a k u L t e t I

Tadqiqotning manbaviy asosi 
tarixchi, huquqshunos olimlarning inson 
huquqlari nazariyasi va inson huquqlari va erkinliklari himoya qilish sohasiga oid 
qonunlar, normativ hujjatlar va ilmiy asarlar, monografiyalar, nomzodlik 
dissertatsiyalari, risolalar, darsliklar hamda inson huquqlari va erkinliklarini 
himoya qilishga doir dolzarb muammolarga bag’ishlangan ilmiy maqolalar tashkil 
qiladi. 
Ishning amaliy ahamiyati
: Bitiruv malakaviy ishining natijalaridan ilk 
bakalvriatura bitiruv malakaviy ishlarini, shuningdek О‘zbekiston tarixi, Huquq 
darslarida ma’ruzalar tayyorlashda, seminar mashg‘ulotlarini о‘tkazishda, kurs 
ishlari yozishda, mustaqil ta’limga tayyorgarlik ishlarida foydalanish mumkin.
Ishning tuzilishi
: Bitiruv malakaviy ishi kirish, asosiy bobni tashkil qiluvchi 
uchta bob va oltita paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar va manbalar 
rо‘yxati,tadqiqot jarayonida qо‘llanilgan izohli sо‘zlar lug‘ati hamda ilovalardan 
tarkib topgan.

---

9 
I BOB. INSON HUQUQLARI VA ERKINLIKLARI – OLIY 
QADRIYAT 
1.1. Inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilish zarurati 
Inson huquqlari va erkinliklari – oliy qadriyat Inson huquqlari insoniyat 
mavjudligining va birgalikda yashashining asosidir. Inson huquqlari barcha uchun 
umumiy, ajralmas va o’zaro bog’liqdir. Aynan inson huquqlari bizni odam qiladi. 
Inson huquqlari mavjud barcha dinlar va madaniyatlarga xos bo’lgan va tinchlik va 
taraqqiyot 
asos 
bo’lgan 
o’zaro 
kelishuvchanlik 
an’anasini 
o’zida 
mujassamlashtirgandir. Inson huquqlari hech bir madaniyat uchun begona emas va 
barcha xalqlar uchun tabiiydir. Kelishuvchanlik va bag’rikenglik doimo davlat 
boshqaruvi va inson axloqining intilish tamoyillari bo’lib kelgan. Inson huquqlari 
xususida gap borganida, har qanday huquq nazarda tutilavermaydi. Zotan, har bir 
kishi ko’ngli tusagan taomni iste’mol qilish yoki o’zi kiyimni kiyish kabi 
huquqlarga ham ega. Lekin bunday huquqlar normativ jihatdan tartibga 
solinmaydi. Bunga hojat ham yo’q. Chunki bular jamiyatning milliy-madaniy va 
ma’naviy qoidalari, an’analari, odat normalari bilan tartibga solinadi. Hozirgi 
kunda ana shu tamoyillar inson huquqlari deb atalmoqda. Inson huquqlari 
tushunchasi xususida shuni ta’kidlash joizki, bu ibora ob’ektiv va sub’ektiv 
ma’noda qo’llaniladi. 
Ob’ektiv ma’noda, inson huquqlari bu shaxsning huquqiy maqomini 
belgilovchi, jamiyatda davlat va shaxs o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning tartibga 
soluvchi xalqaro va milliy huquqiy normalar tizimidir. 
Sub’ektiv ma’noda, esa inson huquqlari bu huquqiy normalarda 
mustahkamlangan, muayyan shaxsga tegishli bo’lgan va davlat tomonidan himoya 
qilinadigan yurish-turish va hatti-harakatlar imkoniyati yoki vakolatlar tizimidir
1
. 
Inson huquqlari tushunchasi va unga bo’lgan e’tibor B. Spinoza va T.Gobbs 
asarlarida, ularning o’sha davrga xos siyosiy falsafasida chuqur iz qoldirgan. Bu 
J.Lokk, Sh.L.Monteske, J.J.Russo va G.V.Gegel asarlarida
1
yanada rivojlantirildi.
1
Ғафуров А.Б. Мўминов А.Р. Инсон ҳуқуқлари. – T.: Baktria Press, 2012. - 24-б.

---

10 
Qadimgi yunon faylasufi Arastuning “inson – ijtimoiy mavjudot” degan fikri 
inson huquqlari nuqtai nazaridan o’ziga xos ahamiyatga ega. Inson ijtimoiy 
mavjudod sifatida o’z mohiyatini jamiyat tarkibida namoyon qilishi mumkin. “Har 
qanday huquq, shu jumladan inson huquqlari kishining biologik mohiyati bilan 
emas, balki uning ijtimoiy mohiyati, muayyan jamiyat a’zosi ekanligidan kelib 
chiqadi. Demak, jamiyatdan tashqarida, boshqa kishilar bilan biron-bir ijtimoiy 
munosabatlarga kirishmaydigan odamning huquq va erkinliklari to’g’risida 
gapirishning o’zi o’rinsizdir. 
Inson huquqlari falsafasining asosi – bu shaxs qadr-qimmatidir. Tabiiy huquq 
ta’limoti asoschilaridan biri, frаnsuz mutafakkiri J.J.Russoning fikricha, inson 
qadr-qimmati uning mohiyatidir, o’z erkinligidan voz kechish-insonning o’z qadr -
qimmatidan, huquqlaridan, majburiyatlaridan voz kechish demakdir. Bu inson 
tabiatiga ziddir
2
.
Inson qadr-qimmati uning huquq va erkinliklari hamda majburiyatlarining 
manbai hisoblanadi. Holbuki, yetarli huquq va erkinliklarga hamda muayyan 
majburiyatlarga ega bo’libgina inson shaxs sifatida o’z imkoniyatlarini namoyon 
qila oladi. Bu o’z navbatida insoniyat taraqqiyotiga yo’l ochib beradi.
Inson huquqlari – moddiy va ma’naviy ne’mat, shart-sharoitlar tizimidir, 
bularsiz inson normal hayotiy faoliyatini yo’lga qo’yishi, fazilat va xususiyatlari 
rivojlanishiga erishish, “fuqarolik manfaatlari”ni amalga oshirish mumkin emas. 
Fuqarolik manfaatlari, deb men hayot, erkinlik, sog’liqni va jismoniy azob-
uqubatlarning yo’qligi hamda pul, yer, turar-joy, uy anjomlari va boshqa moddiy 
ne’matlarga ega bo’lishni tushunaman, - deb yozgan edi J.Lokk
3
. 
“Inson huquqlar” – quloqqa hush yoqadigan bu ibora XX asrning so’nggi 
choragida dunyo xalqlarining so’z qutisida eng iste’molbop kalomga aylandi va 
butun siyosatchilar va arboblarning tili uchida turadi. Salohiyatli davlat arbobining 
tilida bu so’zlar odamlarning qutlug’ niyatlarini ifoda etsa, o’zini “oppozitsiya” 
ataydigan siyosatbozlar ularni notoza siyosiy “qimorbozlik”larida “ko’pzo’r” 
1
Ғафуров А.Б. Мўминов А.Р. Инсон ҳуқуқлари. – T.: Baktria Press, 2012. - 20-б.
2
O’sha manba. 21-b.
3
Локк Дж. Сочинения.В 3т.//Пер.с англ и лат. – М.: Мысль, 1988. Т.З. – C.94.

---

11 
(“kozir”) qartaga aylantirib olmoqchi bo’ladilar
1
. AQSH, Rossiya kabi ulkan 
davlatlarning ayrim arboblari esa yangi mustaqil davlatlarning irodali rahbarlarini 
o’z yo’rig’lariga yurgizish maqsadida “Inson huquqlari”ni zohiriy va botiniy 
intilishlariga niqob qilib kiydirishmoqchi bo’ladilar. “Inson huquqlarini poymol 
qilgan”likda, “rusiyzabon aholini kamsitish”da ayblayotib, ular faqat insonning 
siyosiy huquqlarini nazarda tutadilar, holbuki insonning yashash, nasl qoldirish, 
mehnat qilish kabi odamiy, ijtimoiy-iqtisodiy, fuqaroviy, madaniy huquqlari ham 
bor
2
.
Har bir inson millati, irqi, ijtimoiy ahvolidan qat’iy nazar, boshqa insonga 
teng ekani kabi boyligi, harbiy qudrati, aholisi-hududiy kengligidan qat’iy nazar, 
jahon hamjamiyati qoshida har bir mamlakat boshqa mamlakat bilan teng 
huquqlidir. Ulkan davlatlar huquqi ko’p bo’lishi mumkin emas, mas’uliyati esa 
ko’p bo’lmog’i kerak.
“Inson 
huquqlariga 
haqiqiy 
kuch 
bag’ishlovchi 
narsa 
ularning 
umumiyligidir. U har qanday chegaralarni kesib o’tadi, har qanday to’siqlarni 
bartaraf etadi, har qanday kuchni mavh etadi. Inson huquqlari uchun kurash 
hamma vaqt va hamma yerda yakkahokimlik va adolatsizlikning barcha 
shakllariga: qullik, mustamlakachilik, aparteidaga qarshi kurash bo’lib kelgan. 
Bugungi kunda uning dolzarbligi kamaygan yoki mohiyati o’zgargan emas”
3
. 
Inson huquqlarini himoya qilish zarurati shunday vaqtda yuzaga keldiki inson, 
uning qadr-qimmati, shani, or-nomusi, g’ururi va eng muhimi uning hayoti hech 
qanday ahamiyat kasb etmay qolgan davr edi. Misol tariqasida shuni aytish 
mumkinki, Buyuk Britaniya, Chor Rossiyasi, Fransiya va boshqa davlatlarning 
mustamlakachilik siyosati yoki butun dunyo ommasini larzaga solgan ikki bir-
biridan katta jahon urushlari. Ana shu davrda insonning qadri bir chaqalik 
qiymatga ega emas edi. Birgina ikkinchi jahon urushi davrini misol qilib olaylik, 
fashistlar germaniyasi tomonidan qanchadan-qancha odamlar turli xil juda jirkanch 
yo’llar orqali shavqatsizlik bilan o’ldirib yuborildi. Ular ustida turli xil tajribalar 
1
Баҳриев К. Демократия ва инсон ҳуқуқлари. - T.: Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси нашриёти, 1997. -154-б.
2
O’sha manba. 154-b.
3
Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон деларацияси.– T., 1998.

---

12 
o’tkazildi, vaholanki, bunday jirkanch ishlarni inson bolasi qilganligiga ishonish 
qiyindir. Inson huquqlari himoyasi tarixan katta yo’lni bosib o’tdi. Inson huquqlari 
va erkinliklari tizimi o’z yaralish ibtidosi va rivojlanish mantiqiga ega.
Insonning o’z erkinlaiklari, huquqlari va manfaatlari uchun davom etgan uzoq 
kurashi umuminsoniy ahamiyat darajasiga ko’tarilgan quyidagi me’yoriy-huquqiy 
hujjatlarda o’zining moddiy ifodasini topgan: 
Erkinlikning buyuk xaritiyasi (1215 y.); 
Huquq to’g’risidagi petitsiya (1628 y); 
„Habea Corpus AKT“ (1679 y.); 
Inson huquqlar to’g’risidagi bill (1689 y.); 
Amerika Virginiyasi huquqlari Deklaratsiyasi (1776 y.); 
Amerika Qo’shma Shtatlarining mustaqillik Deklaratsiyasi (1776 y.); 
Fransuz inson va fuqaro huquqlari Deklaratsiyasi (1789 y.); 
Inson huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasi (1948 y.); 
Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to’g’risida xalqaro Pakt (1996 y) va 
boshqalar.
Bundan tashqari inson huquqlarining jahon miqyosida rivojlanishini ham 
o’ziga xos tarixi bor. U o’z navbatida uch katta davrni o’z ichiga oladi. Bular 
quyidagilar: 
Birinchi bosqich 1789-yilgi Inson va fuqaro huquqlari to’g’risidagi fransuz 
deklaratsiyasidan XX asrning boshlari – Birinchi jahon urushigacha bo’lgan davrni 
o’z ichiga oladi. Bu bosqichda insonning shaxsiy va siyosiy huquqlari to’g’risida 
qonunchilik rivojlangan.
Ikkinchi bosqich XX asrning birinchi yarmiga (1914-1950-yillar) to’g’ri 
keladi. Bu bosqich ostida insonning ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy huquqlari 
sotsialistik g’oyalar ta’siri rivojlanganligi bilan ajralib turadi. 
Uchinchi bosqich XX asrning ikkinchi yarmidan hozirgi kunlargacha bo’lgan 
davrni o’z ichiga oladi. Ushbu bosqichda ba’zan “jamoa huquqlari” deb ham 
yuritiladigan inson huquqlarining yangi toifasi ham vujudga keldi
1
.
1
Ғафуров А.Б. Мўминов А.Р. Инсон ҳуқуқлари. – T.: Baktria Press, 2012. -20-б.

---

13 
Inson huquqlari – bu insoniyat tarixiy taraqqiyotining umumiy yutug’i 
bo’lishi bilan birga, hozirgi kunda jahon hamjamiyatining dolzarb muammolaridan 
biriga aylangandi. Chunki, xalqlar va millatlarning erkin taraqqiyoti hamda inson 
huquqlari totalitar tuzumlarining mavjudligi va urush ofatlari tufayli poymol etilib 
kelinmoqda. Shuning uchun ham, inson huquqlarining xalqaro miqyosda hurmat 
qilinishini ta’minlash BMT va boshqa xalqaro tashkilotlar hamda davlatlar 
faoliyatlarining asosiy maqsadlariga aylandi. Bu maqsad BMT Nizomi va Inson 
huquqlari umumjahon deklaratsiyasi kabi xalqaro hujjatlarda o’z ifodasini topib, 
inson huquqlari rivojlanishining yangi bir davrini boshlab berdi. Bu hujjatlar Inson 
huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasi, 1965-yilgi Irqiy kamsitishning barcha 
shakllarini tugatish to’g’risidagi xalqaro konvensiya, 1979-yilgi Xotin-qizlarni 
kamsitishning barcha turlarini tugatish to’g’risidagi xalqaro konvensiya, 1984-yilgi 
Qiynoq hamda muomala va jazolashning qattiq, shafqatsiz, insoniylikka zid yoki 
qadr-qimmatni turlariga qarshi konvensiya, 1953-yilgi Xotin-qizlarning siyosiy 
huquqlari to’g’risidagi konvensiya, 1986-yilgi Xalqalarning tinchlikka bo’lgan 
huquqlari to’g’risidagi deklaratsiya, 1986-yilgi Rivojlanish huquqi to’g’risidagi 
dekloratsiya, 1981-yilgi Din yoki e’tiqodlar zamiridagi murosasizlik va 
kamsitishlarning barcha shakllarini bartaraf etish to’g’risidagi dekloratsiya, 1979-
yilgi Huquq-tartibotni saqlash bo’yicha mansabdor shaxslarning axloq kodeksi, 
1985-yilgi Sud organlari mustaqilligining asosiy tamoyillari, YuNESKO xalqaro-
huquqiy hujjatlari
1
inson huquqlariga oid xalqaro hujjatlar hisoblanadi. 
Inson huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasining qabul qilinishi, inson 
huquqlari va erkinliklarini himoya qilishda o’ziga xos ahamiyat kasb etdi. Ana shu 
vaqtdan tom ma’noda keng e’tibor berila boshlandi. 1948-yil 10-dekabrda 
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh Assambleyasi to’liq matnida Inson 
huquqlari umumjahon deklaratsiyasini tasdiqladi va e’lon qildi. Ushbu tarixiy 
ahamiyatga ega bo’lgan qarorni qabul qilar ekan, Bosh Assambleya Tashkilotning 
barcha a’zo davlatlarini Dekloratsiya matnini ommaviy chop etishga va 
“mamlakatlar va hududlarning siyosiy maqomlaridan qat’iy nazar asosan 
1
Мўминов А.Р., Тиллабаев М.А. Инсон ҳуқуқлариi. - T.: Адолат, 2013. -194-б.

---

14 
maktablarda va boshqa o’quv maskanlarida tarqatishga, e’lon qilishga va 
tushuntirishga” chaqirdi
1
. 
Demokratik Fuqarolik jamiyatini qurishni maqsad qilib qo’ygan har qanday 
davlatning demokratlashuviga xos xususiyatlarini ko’rsatuvchi shartlaridan biri – 
insonning huquq va erkinliklarining qonunlarda to’liq belgilanishi hamda ularning 
ta’minlanishi uchun shart-sharoitlarning yaratilishi bilan belgilanadi. O’zbekiston 
Respublikasining demokratik huquqiy davlatni qurishdan asosiy maqsadi – ushbu 
davlatda yashovchi har bir fuqaroning huquq va erkinliklarini to’la ta’minlashdan 
iborat
2
.
Tarixiy tajriba shuni ko’rsatadiki, inson huquq va erkinliklarini faqatgina 
qonunlarda belgilab qo’yilishi masalani hal qila olmaydi. Ma’lumki totalitar tuzum 
hukumronlik qilgan sobiq ittifoq qonunlarida ham fuqarolarning ko’plab huquq, 
erkinliklar belgilanar, biroq ular amalga oshmay ketar edi.
Komunistik mafkura ko’p jihatdan sinflar, xalqlar to’g’risida, ularning 
hayoti, turmushi haqida qayg’urib “inson”ni esdan chiqargan edi.
Inson huquqlari va erkinliklari keng ko’lamli masaladir. Shunga ko’ra inson 
huquqlari bilan bog’liq barcha voqea-xodisalar, barcha ijtimoiy munosabatlar xatto 
ayrim tabiiy fanlarning ham o’rganish mavzui hisoblanadi. Bunday umumiylikka 
har bir ijtimoiy fan insonning mohiyati, uning xilma-xil faoliyati qirralarini 
o’rganish bilan shug’illanishi sababchidir. Insonni, uning hayoti va faoliyatining 
muhim tomonlarini chuqurroq o’rganishda bunday alohidalik muhim ma’no va 
ahamiyat kasb etadi.
Bizga ma'lumki, inson huquqi, ularning tеngligi masalasi ko`hna tarix kabi 
qadimiydir. Jamiyat taraqqiyotida insonlarning haq-huquqlari va ularning tеngligi 
masalasi ilg`or fikrli kishilarni muttasil jalb etib kеlgan. Tarix sahifalari o`zida 
inson huquqlari masalasiga doir ko`plab e'tiborli voqеa va faktlarni, xalqning 
intilish va harakatlarini muhrlagani hammaga ayon. Insoniyat taraqqiyoti tarixi 
1
Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон деларацияси.– T., 1998. -3-б.
2
Ғафуров А.Б. Мўминов А.Р. Тиллабаев М.А. Инсон ҳуқуқлари. – T.: Baktria Press, 2012. -24-б.

---

15 
shunday guvohlik bеradiki, qayerda dеmokratiya ildiz otsa, o`sha joyda inson 
huquqlari, fuqarolarning tеngligi masalasi alohida dolzarblik kasb etadi.
Shu o’rinda ta’kidlash joizki, inson huquqlari g’oyalarining rivojlanishi 
xususida so’z borganda asosan G’arb olimlari, mutafakkirlari tomonidan yaratilgan 
asarlar, ularning ta’limoti tilga olinadi. Boshqacha aytganda g’arbona yondashuv 
(“yevrosentrizm”) ga ko’p e’tibor beriladi. Inson huquqlarining paydo bo’lishi va 
rivojlanishi bo’yicha yevropasentrik (ya’ni, bu sohada Yevropa dastlab markaz 
bo’lgan va u yerdan tarqalgan) va osiyosentrik (ya’ni, bu sohadagi g’oyalar 
dastlab Osiyoda paydo bo’lgan va bu g’oyalarning keng tarqalishiga katta hissa 
qo’shgan) qarashlar o’rtasidagi baxs-munozara hali-hamon davom etib keladi. 
1
Yunon-Makedoniya, Rim, Vizantiya va Usmoniylar imperiyalarida 
yevropaliklar, osiyolik va afrikaliklar ham yashagani bois, ular o’rtasida madaniy 
almashinuv jarayoni uzluksiz kechgan. Chunonchi, “g’arbiy” Rim huquqi 
“sharqiy” yahudiylar huquqiga, qolaversa, “g’arbiy” nasroniylar huquqiga ta’sir 
etgan, ana shu nasroniy huquq esa, mustamlaka bosqinlari davrida ko’pgina 
“sharqiy” huquqiy an’analarga o’z ta’sirini o’tkazgan. Shu sababli ham, inson 
huquqlari sharqda qanday shakllanganligini tahlil etmay turib, inson huquqlari 
bo’yicha xalqaro huquqning kelgusi rivojini anglab olish qiyin
2
. 
Vaholanki, inson huquqlari g’oyalarining rivojlanishi Sharqda kurtak yoya 
boshlagan, qadimgi Sharqda inson huquqlari to’g’risida fikr yuritilganda, birinchi 
o’rinda Zardushtiylik dini va uning muqaddas kitob “Avesto”ga to’xtalib o’tish 
maqsadga muvofiqdir.
Zardushtiylikda markaziy o’rinlardan birini qonun, shartnoma va tanlash 
katigoriyalari egallaydi. Zardushtiylikning muqaddas kitobining uchdan bir qismini 
qonunlar tashkil etib, ularning maqsadi mukammal, barcha munosabatlarda 
uyg’unlashgan, gullab-yashnaydigan jamiyatni qurishdir
3
.
1
Мўминов А.Р., Тиллабаев М.А. Инсон ҳуқуқлариi. - T.: Адолат, 2013. -74-б.
2
Саидов А.Х., Жузжоний А.Ш. Шарқ свилизацияси: Инсон ва ҳуқуқ.. – T.:Адолат, 2005. -78-б.
3
O’sha manba. 75-b.

---

16 
Bu kitobda insonni ulug’lash, unga hurmat bilan muomalada bo’lish, odamlar 
bir-biriga g’amho’rlik qilishlari kerakligi, yaqinlariga yaxshilik qilishlari haqida 
ko’plab ma’lumotlar keltirilgan.
Huquqshunos N. Safo-Isfihoninyning ta’kidlashicha, “qonun tushunchasi 
zardushtiylikning ilk bosqichlaridanoq uning muhim tarkibiy qismi bo’lgan. 
Zardushtiylikka xos muqaddas kitobning uchdan bir qismi turli bosqich va 
sohadagi qonunga taaluqli edi”, zardushtlarning “amaliy qonunlar”ni o’zida 
mujassam etgan muqaddas kitobi – “Avesto”ning maqsadi esa, “har jihatdan va 
hamma munosabatlarda uyg’unlikka erishiladigan, uyushgan, gullab-yashnayotgan 
jamiyat barpo etish”
1
dan iborat bo’lgan. Zardushtiylik huquqining diniy 
xususiyatiga qaramay, etnik mansubligi, dini, yoshi, jinsi va qaysi tabaqa 
mansubligidan qat’iy nazar, shaxs huquqlari unda Rim huquqidan ham bo’lmagan 
darajada shakllangan va qaror topgan. Shu bois, tadqiqotchilar zardushtiylik 
qonunlari “odamlarning xohish-irodasi erkinligiga e’tibor beradi”
2
, deb 
ta’kidlashlari bejis emas.
Bundan tashqari bu sohaga sharq mutafakkirlarining qo’shgan hissasi ham 
katta bo’lgan. Jumladan, Abu Nosir Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Amir Temur, 
Abu Ali ibn Sino, Mirzo Ulug’bek, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur 
kabi buyuk allomalar insonni tabiatning buyuk ne’mati hisoblab, uni ulug’lab 
kelganlar.
Jumladan, Abu Nasr Farobiy o’zining “Fozil odamlar shahri” degan asarining 
“Fozillar shahri hokimining fazilatlari” bo’limida inson huquqlari, insoniylik, 
odillikka ahamiyat qaratgan. Yana bir sharq renessansining namoyandasi Abu Ali 
ibn Sino bo’lib, u jamiyatdagi tengsizlik va adolatsizliklarni qoralaydi, norozilik 
bildiradi. U hukumdorlar, amir va beklarni insof va adolatga chaqirar ekan, 
birinchi o’ringa insonni, uning huquq va erkinliklarini qo’yadi. Alloh oldida 
1
Safa-Isfehani N. Rivayat-I Hemat-I Asawahistan: A Study in Zoroastrian Law (Harvard Iranian Ser). – Cambridge, 
1980. Vol. 2. – P.I.// Саидов А.Х. Инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро ҳуқуқ. Дарслик. – T.: Konsauditinform-
Nashr, 2006. - 34-б.
2
Саидов А.Х. Инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро ҳуқуқ. Дарслик. – T.: Konsauditinform-Nashr, 2006. - 36-б.

---

17 
barchaning teng ekanligini ta’kidlab, u har qanday jamiyat, davlat adolatni himoya 
etuvchi huquqiy qonunlar asosida idora etilishini talab qiladi.
1
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki inson huquqlari keng ko’lamli tushuncha 
hisoblanadi, uni himoya qilish esa har bir erkin fuqarolik jamiyatini qurayotgan 
davlatning eng muhim vazifasi hisoblanadi. Inson huquqlarini himoya qilish 
zaruratini paydo bo’lishini hayotning o’zi taqazo etdi. Chunki, XX asr birinchi 
yarmida butun dunyoda inson huquq va erkinliklari poymol qilinayotgan davr edi. 
Ana shu davrga kelib inson huquq va erkinliklarini himoya qilish butun dunyo 
ommasining muhim vazifasiga aylanib ulgurdi va bu sohada ko’plab ishlar amalga 
oshirildi va hozirgi kunda ham amalga oshirilib kelmoqda.