O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Nafas olish. 
Ko‘pchilik organizmlar, shu jumladan hayvonlarda ham organizm bilan 
tashqi muhit o‘rtasida to‘xtovsiz gaz almashinuvi bo‘lib turadi. Bu jarayonda tashqi muhitdan 
organizmga kislorod o‘tadi va organizmdan parchalanish mahsuloti - karbonat angidrid
chiqariladi. Mikroskopik tuban umurtqasiz hayvonlarda gaz almashinuvi butun tana yuzasi orqali 
sodir bo‘ladi. 
Tana bo‘ shlig‘iga ega bo‘lgan ko‘p hujayrali hayvonlar: bo‘shliqichlilar, yassi 
chuvalchanglar, to‘garak chuvalchanglarda gaz almashinuvi tana suyuqligi orqali boradi. Halqali 
chuvalchanglarning kapillyar qon tomirlari bilan qoplangan terisi gaz almashinuvida asosiy o‘rin 
tutadi. Tana tuzilishining yanada murakkablashuvi va hay-vonlar faolligining osha borishi bilan 
tana qoplag‘ichi orqali gaz almashinuvi yetarli bo‘lmay qoladi. Shu sababli birmuncha murakkab 
tuzilgan hayvonlar organizmida maxsus nafas olish organlari rivojlanadi. Qurukdikda yashab, 
atmosfera havosi orqali nafas oluvchi hayvonlar traxeyalar yoki o‘ pka orqali, suv hayvonlari esa 
jabralar orqali nafas oladi. 
Oziqlanishi.
Hayvonlar ham barcha geterotrof organizmlar singari oqsillar, yog‘lar, 
uglevodlar va boshqa organik moddalar hisobiga oziqlanadi. Bu moddalarning molekulasi juda 
yirik bo‘lganidan suvda erimaydi va hujayra membranasi orqali o‘tolmaydi. Shuning uchun 
hayvonlar organizmida bu moddalar fermentlar ta‘sirida birmuncha oddiyroq moddalarga 
parchalanib so‘riladi. Bu jarayon ovqat hazm qilish deyiladi. So‘rilgan organik moddalar 
organizmning turli qismlariga borib, assimilyatsiya jarayonlariga jalb etiladi. Hujayralarda 
ulardan hayvonlar uchun xos bo‘lgan yangi moddalar sintezlanadi. Ko‘pchilik ko‘p hujayrali 
hayvonlarda oziqni maydalash, hazm shirasi ishlab chiqarish va hazm qilish funktsiyasini 
bajaruvchi maxsus ovqat hazm qilish sistemasi rivojlangan. Bir hujayralilarda va tuban ko‘p 
hujayralilarda oziq hujayra ichida hazm qilinadi. 
Hayvonlar oziqlanish usuliga binoan ham bir-biridan farq qiladi. Ko‘pchilik hayvonlar 
yashil o‘simliklar bilan oziqlanadi. Ular 
fitofag
(o‘txo‘r) hisoblanadi. Ekinlar va oziq-ovqat 

---

mahsulotlariga ziyon keltiradigan hayvonlar zararkunandalar deyiladi. Boshqa hayvonlar 
hisobiga oziqlandigan hayvonlarni 
zoofaglar
deyiladi. Ular ham yirtqichlar va parazitlarga 
ajratiladi. Yirtqichlar o‘z o‘ljasini tez yeb qoyadi. Parazitlar esa boshqa hayvondan o‘z 
rivojlanishi davomida foydalanadi. 
Hayvonlar orasida organik qoldiqlar bilan oziqlanadigan turlari 
saprofaglar
deyiladi. 
Saprofaglarni ham o‘simlik qoldig‘i bilan oziqlanadigan fitofaglarlarga, hayvonlar ekskrementi 
bilan oziqlanadigan 
koprofaglarga va
hayvonlar murdalari bilan oziqlanadigan 
nekrofaglarga
ajratish mumkin