O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Tana simmetriyasi.
Simmetriya hayvonlar tanasi o‘xshash qismlarini simmetriya 
markazi (nuqta, to‘g‘ri chiziq yoki yuza) atrofida ma‘lum bir geometrik tartibda mutanosib 
joylashuvidan iborat. Tana simmetriyasi uzoq davom etib kelayotgan evolyutsion taraqqiyot 
natijasi bo‘lib, yashash muhiti bilan chambarchas bog‘liq. Hayvonlarda tana simmetriyasining 
quyidagi xillari mavjud. 
1. 
Radial nurli, ya’ni teng o’qli simmetriya
suvda qalqib hayot kechiradigan sharsimon 
plankton hayvonlar (quyoshlilar, nurlilar, volvokslar va boshqalar)da ko‘ rish mumkin. Ular 
tanasining o‘xshash qismlari bir nuqtadan tarqaladigan radial nurlar yo‘nalishida joylashgan. 
2. 
Radial nurli simmetriya
suv muhitida qalqib turuvchi hayvon yashab turgan muhitning 
tananing hamma tomonida bir xil bo‘lishi bilan bog‘likdir. Bu xildagi tana simmetriyasiga ega 
bo‘lgan hayvonning tashqi muhit ta‘siriga javob reaktsiyasi ham tananing hamma tomonida bir 
xilda bo‘ladi. 
Radial o’qli simmetriya
suv tubida o‘troq yashaydigan bo‘shliq ichlilar va ularning erkin 
yashovchi meduzalari, shuningdek taroqlilar va ninaterililar uchun xosdir. Radiat o‘qli 
simmetriyaga ega bo‘lgan hayvonlar tanasining o‘xshash qismlari aylanish o‘qi atrofida 
joylashgan. Hayvonlar ganasidagi simmetrik bo‘laklar soni tana sirtida joylashgan 
paypaslagichlar (bo‘shliqichlilar, taroqdilar, g‘ovaktanalilar) yoki tana markazidan ketuvchi 
nurlar soni bilan belgilanadi. 
3. 
Bilaterial, ya’ni ikki yonlama simmetriya
juda ko‘pchilik harakatchan umurtqasiz 
hayvonlar va hamma umurtqalilar uchun xos bo‘ladi. Bu hayvonlar tanasini markaziy o‘q orqali 
o‘tadigan yagona yuza orqali faqat ikkita teng bo‘lakga ajratish mumkin. Bilaterial simmetriyaga 
ega bo‘lgan hayvonlar tanasining chap va o‘ng yarmini, oldingi va keyingi, orqa va qorin 
tomonlarini aniq ajratib olish mumkin. Odatda radial-nurli tana simmetriyasi bir hujayralilar, 
radial o‘qli simmetriya birmuncha sodda tuzilgan umurtqasizlar uchun xarakterli. 
Ayrim hayvonlar simmetriyasiz tuzilgan ega. Ularga yalang‘och amyobalar bilan bir 
qatorda qorinoyoqdi mollyuskalar ham misol bo‘ladi. Qorinoyoqlilarning assimetrik tuzilishi 
spiral chig‘anoqning hosil bo‘lishi bilan tananing bir tomonga buralishi natijasida kelib chiqqan 
bo‘lib, ikkilamchi xarakterga egadir.