O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika unversiteti huzuridagi pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tarmoq markazi

1.3. To’yinmagan ikki asosli karbon kislotalar

T

o’yinmagan ikki asosli karbon kislotalarga fumar va malein kislotalar misol bo’ladilar. Bularning har ikkisi bir xil tarkibga ega bo’lib, o’zaro izomerdirlar. Fumar kislota trans-, malein kislota esa sis- izomer hisoblanadi.
Fumar kislota malein kisloat

Fumar va malein kislotalar olma kislotani qizdirish natijasida hosil bo’ladi. Qizdirish sharoitini o’zgartirib u yoki bu kislotani hosil qilish mumkin.

Malein kislota angidridi sanoatda katta mashtabda benzol yoki naftalinni katalitik oksidlab olinadi:

Malein kislota suvda yaxshi eriydi (100 ml suvda 25⁰C da 78,8 g eriydi), 130⁰C da suyuqlanadi; fumar kislota esa 287-290⁰C da suyuqlanadi, suvda yomon eriydi (100 ml suvda 0,7 g eriydi).

Bular vodorod, brom, suv va boshqalarni biriktirib oladilar. Ularga vodorodni biriktirish natijasida qahrabo kislota, suvning birikishi natijasida esa olma kislota hosil bo’ladi.

Malein kislota fumar kislotaga qaraganda kuchli kislota hisoblanadi. Ya’ni malein kislotaning dissotsiyalanish konstantasi 117^.10^-2, fumar kislotaniki esa 9,3^.10^-2 ga teng. Fumar kislota angidrid hosil qilmaydi, malein kislota esa angidrid hosil qiladi.
Malein angidrid polimerlar olishda, diyen sintezi reaksiyalarida va oziq-ovqat sanoatida ko’plab ishlatiladi. Unga suvni biriktirib, olma kislotasi olinadi: