O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

So‟rg‟ichlilar (Trematoda) sinfi 
So‘rg‘ichlilar sinfiga 400 dan ortiq tur kiradi. Hamma vakillari umurtqali va umurtqasiz 
hayvonlarning ichki organlarida parazit yashaydi. Kattaligi bir necha mm, ba‘zan bir necha sm 
gacha,  baliqlarda  parazitlik  qiladigan  ayrim  so‘  rg‘ichlilar  tanasi  uzunligi  1,5  m  ga  yetadi 
(Didymozoidae oilasi turlari). 
Tuzilishi.  Tanasi  shakli  kiprikli  chuvalchanglarga  o‘xshash  bargsimon,  lekin  parazit 
yashashga  moslanish  belgilari  mavjud.  Tanasi  sirtida  kipriklari  bo‘lmaydi;  og‘iz  va  qorin 
so‘rg‘ichlari  yordamida  yopishib  yashaydi.  Og‘iz  so‘rg‘ichi  tanasining  oldingi  uchida;  uning 
o‘rtasida  og‘iz  teshigi  joylashgan.  Qorin  so‘rg‘ichi  og‘iz  so‘rg‘ichidan  orqaroqda  joylashgan; 
faqat  yopishish  uchun  xizmat  qiladi.  Maxsus  muskullar  qisqarib  bo‘shashganida  so‘  rg‘ichlar 
xaltasi kengayishi va torayishi tufayli parazit xo‘ jayin organlariga yopishib oladi. 
Tana  qoplag‘ichi  tegument  deb  ataladi  kipriksiz  epiteliydan  iborat.  Epiteliyning  sirtqi 
qavati  yadrosiz  sitoplazmatik  plastinkadan  iborat.  Bu  qavat  hujayralari  juda  ko‘p 
mitoxondriyalar va vakuolalarga ega, lekin hujayralar o‘rtasida chegara yo‘qolib, sintsitiy hosil 
qiladi.  Epiteliy sirtidagi  har xil pixlar qo‘shimcha  yopishuv organi  hisoblanadi.  Sitoplazmatik 
ipchalar  yordamida  tegument  qavat  sitoplazmaning  parenximasiga  botib  turadigan  yadroli 
qismi  bilan  bog‘langan.  Tegument  ostida  bazal  membrana  va  uning  ostida  halqa  bo‘  ylama 
muskullar joylashadi. 
Hazm  qilish  sistemasi  nayi  og‘iz  teshigidan  boshlanadi.  Og‘iz  teshigi  muskulli 
ektodermal  xilqum,  qizilo‘ngach  va  endodermal  o‘rta  ichakdan  iborat  (50-rasm).  O‘rta  ichak 
odatda  ikki  shoxga  ajralgan,  yirik  turlarda  esa  ko‘p  shoxli  bo‘ladi.  Ayirish  sistemasi 
protonefridiy tipida bo‘lib, odatda bir juft yig‘uvchi naylar va ulardan tarkaladigan juda ko‘ p 
naychalardan iborat. Naylar siydik pufagiga, pufak esa tashqariga ochiladi. 
Nerv sistemasi ortogon tipda tuzilgan bo‘lib, bir juft miya gangliylaridan hamda ulardan 
oldinga  va  orqaga  ketadigan  uch  juft  bo‘  ylama  nervlardan  iborat.  Nervlar  ko‘ndalang  nerv 

---

tolalar  bilan  qo‘shilgan.  Boylama  nervlar  orasida,  ayniqsa,  qorin  nervlari  yaxshi  rivojlangan. 
Sezgi  organlari  voyaga  yetgan  hayvonlarda  rivojlanmagan,  suvda  erkin  suzib  yuradigan 
lichinkalarning bir yoki ikki juft oddiy ko‘zchalari- teri retseptorlari bo‘ladi.