O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

             Sarkomastigoforalar tipi 
Sarkomastigioforalar    tipiga  soxtaoyoq  yoki  xivchinlar  yordamida  harakatlanadigan  bir 
hujayralilar kiradi.  Ular  nam  tuproq va suvda hayot kechiradi,  odam  va hayvonlar organizmida 

---

parazitlik  qiladigan  25000  ga  yaqin  turni  o‘z  ichiga  oladi.  Tip  Sarkodalilar  (Soxtaoyoqlilar)  va 
Xivchinlilar sinflariga bo‘linadi. 
Xivchinlilar – Mastigophora  sinfi 
Umumiy  tavsifi.  Xivchinlilar  -  tabiatda  keng  tarqalgan  va    xilma-xil  tuzilgan  bir 
hujayralilar.  Harakat  organoidlari  bitta  yoki  bir  nechta  ingichka  sitoplazma  o‘simtalari  – 
xivchinlar hisoblanadi. Xivchinlilar sitoplazmasi ham birmuncha quyuq gomogen ektoplazma va 
donador  suyuqroq  endoplazmaga  ajraladi.  Ektoplazma  qattiq  va  elastik  qobiq  sirtqi  -  pellikula 
hosil qiladi. Shu sababdan ko‘pchilik xivchinlilar tanasining shakli doimiy bo‘ladi. Shuning bilan 
birga  ayrim  xivchinlilar  tanasida  qattiq  qobiq  bo‘lmasligi  tufayli  sarkodalilar    singari 
psevdopodiylar hosil qilish xususiyatiga ega. Sarkodalilar ham hayot siklining ayrim davrlarida 
xivchinli  gametalar  hosil  qilishi  ilgari  qayd  qiolib  o‘tilgan  edi.  Xivchinlilar  bilan  sarkodalilar 
o‘rtasida  bunday  o‘xshashlik  ikkala  sinfni  bitta  sarkomastigoforalar  tipiga  birlashtirish  uchun 
asos qilib olingan. 
Yashil  xivchinlilar  sitoplazmasida  yashil  xlorofill  pigment  saqlovchi  plastidalar  - 
xromatoforlar  bo‘ladi.  Yashil  xivchinlilar  o‘simliklar  singari  yorug‘likda  fotosintez  hisobida 
golofit  oziqlanadigan  avtorof  organizmlar  hisoblanadi.  Yashil  pigmentga  ega  bo‘lmagan 
xivchinlilar  esa  boshqa  hayvonlar  singari    tayyor  organik  moddalar  hisobiga  hayot  kechiruvchi 
geterotrof organizmlar hisoblanadi. Geterotroflar orasida murakkab organik birikmalar hisobiga 
hayot kechiradigan golozoylar va ularning parchalanish mahsulotlari bilan oziqlanadigan saprofit 
turlari  ham  bor.  Ayrim  xivchinlilar  muhit  sharoitiga  qarab  golozoy  yoki  saprofit  oziqlanishi 
mumkin.  Shuningdek  ba‘zi  xivchinlilar  bir  vaqtning  o‘zida  ikki  xil  usulda  oziqlanishi  ham 
mumkin.
  
Xivchinlilar  sinfiga  8  mingga  yaqin  bir  hujayralilar  kiradi.  Ko‘pchilik  turlari  dengiz 
planktonining  asosiy  qismini  tashkil  etadi.  Chuchuk  suv  havzalarida  ham  ular  keng  tarqalgan. 
Xivchinlilarning xima-xilligi va massasi suvning organik chiqindilar bilan ifloslanishiga bog‘liq. 
Bir  qancha  xivchinlilar  hayvonlar  va  odam  ichagi,  qoni,  terisi  va  jinsiy  organlarida  parazitlik 
qiladi.  Oziqlanish    xususiyatiga  binoan  bu  sinf  o‘simliksimon  va  hayvonsimon  xivchinlilarga 
ajratiladi.