O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Soxta  chayonlar  (Pseudoscorpiones)  turkumi.  Tuzilishi  chayonlarga  o‘xshash,  lekin 
juda mayda (1-12 mm) bo‘ladi. Qorni  11 bo‘g‘imdan iborat, pedipalpasi qisqichga o‘xshaydi. 
Xelitserasining  harakatchan  bo‘g‘imi  uchiga  to‘r  bezlari  yo‘li  ochiladi.  Ular  bu  bezlar 
suyuqligidan in qurish uchun foydalaniladi. Ikki juft traxeyalari yordamida nafas oladi. 
Soxta  chayonlar  urg‘ochisi  spermatoforlar  yordamida  urug‘lanadi.Buning  uchun  erkak 
va  urg‘ochi  chayonlar  bir-biriga  qarama-qarshi  turib  oladi.  Erkagi  jinsiy  teshigidan  sperma 
bilan  to‘lgan  shilimshiq  suyuqlik  chiqaradi.  Suyuqlik  qotib,  spermatoforni  hosil  qiladi. 
Urg‘ochisi spermatoforni pedipalpasi bilan olib, jinsiy teshigiga kiritadi. Urug‘langan tuxumlar 
urg‘ochisi qorin tomonidagi maxsus chiqarish kamerasida rivojlanadi. Lichinkasi tuxumdondan 

---

ajralib  chiqadigan  sariqlik  bilan  oziqdanadi.  Kameradan  chiqqan  lichinkalar  dastlab  uning 
sirtiga yopishib oladi. Lichinkalar faqat tullashdan keyin mustaqil yashay boshlaydi. 
Soxta chayonlarning 1300 ga yaqin turi ma‘lum. Odatda tuproqda, toshlar ostida, ba‘zan 
xonadonlarda eski kitoblar orasida uchraydi. Mayda hasharotlar bilan oziqlanadi. Xonadonlarda 
kitob soxta chayoni Chelifer cancroides yashaydi.