O`zbеkiston Rеspublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi Namangan muhandislik – pеdagogika instituti

8-  Mavzu: An`anaviy  va  noan`anaviy  o`qitish  modellari.  An`anaviy 

dars o`tishning asosiy tarkibiy qismlari. An`anaviy  darsning afzalliklari. 

Noan`anaviy darsning tafsilotlari. 

 

 

Tayanch so`z va atamalar 

 

An`anaviy  dars.  An`anaviy  dars  rejasi.  Noan`anaviy  dars. 

Noan`anaviy  dars  o`tishning  asosiy  tarkibiy  qismlari.  An`anaviy  va 

noan`anaviy darsning    afzalliklari va kamchiliklari. 

 

An`anaviy  dars  —  muayyan  muddatga  mo`ljallangan,  ta`lim  jarayoni 

ko`proq  o`qituvchi  shaxsiga  qaratilgan,  mavzuga  kirish,  yoritish,  mustahkamlash 

va  yakunlash  bosqichlaridan  iborat  ta`lim  modelidir.  O`quv  materiali  yangi  va 

ancha  murakkab  bo`lganda,  an`anaviy  dars  —  ko`p  hollarda  ta`lim  jarayonining 

birdan — bir metodi bo`lib qolmoqda. 

Ma`lumki, an`anaviy darsda ta`lim jarayonining markazida o`qituvchi turadi. 

SHu bois, ba`zida an`anaviy darsni markazida o`qituvchi turgan o`qitish usuli deb 

ham atashadi.  

An`anaviy  dars  o`tish  modelida  ko`proq  ma`ruza,  savol  —javob,  amaliy 

mashq  kabi  metodlardan  foydalaniladi.  SHu  sabab,  bu  hollarda  an`anaviy  dars 

samaradorligi  ancha  past  bo`lib,  o`quvchilar  ta`lim  jarayonining  passiv 

ishtirokchilariga aylanib qoladilar.  

An`anaviy  dars  o`tishda  mashg`ulotning  bosqichlarini  quyidagicha 

rejalashtirish mumkin. 

1.  Kirish.  O`tilgan  materialni  takrorlash;  darsning  maqsadini  tushuntirish; 

yangi darsning mavzusi va mashg`ulot rejasi bilan tanishtirish. 

2.  YAngi  mavzuni  yoritish.  YAngi  mavzuni  kichik  —  kichik  bo`lakchalarga 

bo`lib berish; rang —barang misollarni imkoni boricha ko`rgazmali taqdim qilish; 

mavzudan  chetlashmaslik;  materialning  murakkab  tomonlarini qayta  tushuntirish; 

o`quvchilarning  tushunganlik  darajasini  tekshirib    borish;  teskari  aloqani 

ta`minlash. 

3.  «Teta—poya» mashq. Biror misol (yoki masalani) o`quvchilar bilan 

qadamba — qadam hal qilish va tahlil qilish: 

  4.  Yo`naltirib turiluvchi mashq. O`quvchilar mashq (yoki masalani) mustaqil 

bajarishadi, o`qituvchi esa ularni nazorat qilib, tuzatish kiritib boradi. 

  5. Mustaqil bajariladigan mashq. O`quvchilar mashqni mustaqil holda 

o`qituvchi yordamisiz bajarishadi. 

---

 6. O`quvchilarning tushunganlik darajasini tekshirish. Nazorat savollari bilan 

murojaat etish va mavzuni o`zlashtirish darajasini aniqlash. 

 7.  YAkunlash.  Dars mavzusining asosiy tushunchalarini va o`quv maqsadlarini 

jamlash. 

  Ko`rinib  turibdiki,  an`anaviy  dars  mashg`ulotida  barcha  dars  bosqichlari 

qadamba-qadam  amalga  oshiriladi  va    hech  qanday  g`ayrioddiylik  mavjud  emas. 

Bu  o`quvchini  darsga  bo`lgan  ishtiyoqining  sustligini  va    dars  o`tishdagi  bir 

xillikni ta`minlaydi. SHunday bo`lsada,  an`anaviy o`qitishda o`ziga xos ijobiy va 

salbiy  xususiyatlar  mavjuddir.  Zero,  an`anaviy  ta`lim  metodlari  quyidagi 

afzalliklarga ega: 

•  Ma`lum ko`nikmalarga ega bo`lgan va aniq ma`lum tushunchalarni, fanni 

o`rganishda foydali ekanligi. Bu an`anaviy ta`limda ilmiylik tamoyilining amal 

qilayotganligi va o`quvchida tizimli bilimlarning hosil bo`layotganligidir. 

•  O`qituvchi tomonidan o`qitish jarayonini va o`qitish muhitini yuqori darajada 

nazorat qilinishi, ta`limning tarbiyaviy xarakterini ifodalaydi. Bunda talabalar 

sust ishtirok etsalar ham, dars mashg`ulotida ular yuqori intizom na`munalari 

ko`rsatadilar.  

•  Vaqtdan unumli foydalanish natijasida barcha mashg`ulot bosqichlarining to`liq 

amalga oshishi va vaqt taqsimotining izchillik bilan namoyon bo`lishi kuzatiladi.  

 

An`anaviy ta`lim metodlari bugungi kunda qator  kamchiliklarga ham egaki, 

bu o`quv jarayonida noan`anaviy ta`lim metodlarini qo`llash ehtiyojlarini paydo 

qiladi. Bu  kamchiliklar quyidagilardir.  

•  O`quvchilar passiv ishtirokchi bo`lib qoladilar, dars mashg`uloti markazida 

hamda  asosiy boshqaruvchilik rolida o`qituvchining turganligi bunday passivlikka 

olib keladi.  

•  O`qituvchining to`la nazorati barcha o`quvchilar uchun motivatsiyani  vujudga 

keltirmaydi.  CHunki,  o`quvchilar  tomonidan  amalga  oshirilayotgan  barcha 

xatti-harakatlar  qat`iy  talab  asosida  sodir  bo`ladi.  Bu  o`quvchida  ijodiy 

tashabbusni uyg`otmaydi.   

•  O`quvchilar  o`qituvchi  bilan  bevosita  muloqotga  kirisha  olmaydilar.  CHunki, 

har  bir  dars  bosqichi  muayyan  qoidalarga  asoslanganligi  va  bu  bosqichlar 

o`qituvchining  ixtiyorida  sodir  bo`layotganligi  muloqotning  har  xil  shakllarini 

namoyon bo`lishiga ehtiyoj tug`dirmaydi.  

•  Eslab qolish darajasi hamma o`quvchilarda bir —xil bo`lmaganligi sababli, sinf 

bo`yicha  o`zlashtirish  darajasi  past  bo`lib  qolishi  mumkin.  YA`ni,  an`anaviy 

ta`limda  mashg`ulotga  va  bilish  jarayoniga  o`quvchilarni  qiziqtiruvchi  har  xil 

uslublarni,  xotirani  mustahkomlovchi  o`yinli  texnologiyalarni    qo`llash 

imkoniyatlaridan foydalanilmasligi mazkur oqibatlarni keltirib chiqaradi. 

•  Mustaqil  o`rganish  va  mustaqil  qarorlar  qabul  qilish  uchun  sharoitlar 

yaratilmaydi.  Talabani  ijodiy  fikrlashga  undovchi  kuchning  mavjud  emasligi 

tabiiy  ravishda  yangi  g`oyalarni  ishlab  chiqish  uchun  sharoitlarni  yuzaga 

keltirmaydi.  

O`qitishning noan`anaviy modellarini shartli ravishda 3 ga ajratish mumkin. 

---

 

 

Bu modellar asosan o`quvchi shaxsiga qaratilgan bo`lib, ularni boshqacha qilib 

markazda o`quvchi turgan ta`lim modellari deb ham atashadi.