|
rad etish,
ya'ni noma'qul ma'lumotni ochiq rad etish, qo'shilmaslik;
-
proektsiya
- o'zidagi hissiyot va kechinmalarni tashqi ob'ektlarga ko'chirish orqali
paydo bo'lgan xolatning sabablarini tashqaridan qidirishga moyillik;
-
identifikatsiya
- o'zini axborot egasiga o'xshatish, uning o'rniga o'zini qo'yish
orqali qadriyatlarni rad etish yoki tanqidsiz o'zlashtirish;
-
regressiya
- ilgari hayotida, masalan, yoshligida bo'lib o'tgan qaysidir voqelarga
qaytish, ularning yaxshi va ma'qullarini yana xotirada tiklash va xulqda qaytarish orqali
o'zida psixologik himoya yoki oqlovni tashkil etish;
-
yolg'izlanish
-jamiyatdan o'zini olib qochish, o'zidagi o'zgarishlarni boshqalarga
bildirmaslikka intilish, ayrim o’quvchilar o'qishga bormay qo'yadilar;
-
ratsionalizatsiya
- mulohaza va fikr yuritish orqali o'zida himoya instinktlarini
paydo etish;
-
konversiya-
muloqotdagi qandaydir to'siqlar yoki bar’erlarni olib tashlash uchun
kutilmagan usullarni qo'llash, masalan, xavotirli informatsiyani yumoristik bilan
almashtirish yo'li.
Shaxsning ma'naviy-ahloqiy takomili va o'zini-o'zi himoya qilish va boshqarish
imkoniyatlari. Ochiq axborot xurujlari vaziyatida shaxsning o'zini o'zi himoya qilishini
boshqarishda
ayrim jihatlarga alohida e'tibor berish lozim. Avvalo, har bir inson uchun
mustaqil fikr
zarurligini ta'kidladik. Mustaqil fikrga ega bo'lgan insongina o'ziga
nisbatan qaratilgan yaxshi yoki yomon ma'lumotning mohiyatiga etishi va unga nisbatan
adekvat reaktsiya ko'rsatishi, himoya mexanizmlarini ishga solishi mumkin.
Ikkinchidan, yoshlar turli yot va bemaza axborot xurujlariga berilmasligi uchun biz
ularda milliy g'ururni tinimsiz tarbiyalashimiz va bunda har bir fan predmeti va
tarbiyaviy muloqotlardan oqilona foydalanishimiz zarur. Milliy g'ururning ahamiyati
shundaki, bunday sifati bor inson boshqalarga qul bo'lishni, jumladan, axborot
xurujlariga tobe bo'lmaydi.
Uchinchidan, milliy g'ururi bor insonda imon, insof va diyonat tushunchalarini
shakllantirish mumkin. Chunki inson qalbi bilan bog'liq bu qadriyatlar Internet va ochiq
axborotlar olamida adashtirmaydigan «kompas» rolini o'ynaydi. Bir rus olimi
ta'kidlaganidek, «Internet» shunday o'rmonki, unda kompassizyurib bo'lmaydi».
371
To'rtinchidan, oliy o'quv yurtlarida professor-o'qituvchilarning avtoritetini, ular
aytadigan har bir so'zning aniq mo'ljalli bo'lishini ta'minlash zarur.
Shunday qilib, axborot xurujlariga qarshi turishning psixologik yo'llarini har bir
murabbiy va o’quvchiga etkazish maqsadga muvofiqdir. Buning uchun quyidagilarni
yodda tutish lozim:
a)
aslida ataylab ta'sir etishga mo'ljallangan xabarni shaxs darrov qabul qilmaydi.
CHunki, birinchidan, unda ilgaridan psixologik himoya mavjud va ikkinchidan, har
qanday yangi narsaning singib ketishida muayyan axborot to'siqlari ham bo'ladi.
b)
bunday sharoitlarda «uchinchi shaxs ta'siri» effekti ro'y beradi (effekt tret’ego
litsa). Uning ma'nosi - «bu xabarga hamma ishonaversin, menga ta'sir qilmaydi» deb
o'ylaydi shaxs, lekin ma'lum ma'noda shu fikr ta'sirida u axborot ta'sirida tushib bo'lgan
bo'ladi. Xaligi fikrni o'zi uchun har ehtimolga qarshi hayolidan o'tkazadi;
v) Ishonchtiruvchi chaqiriqlarga, masalan, reklama orqali etkazilayotgan
xabarlarga yosh bolalar juda o'ch bo'ladi va aynan ular ota-onani ko'ndiradi. 90% onalar
aynan reklama qilingan tovarlarni bolalariga xarid qilib olib beradi. Xuddi shunday
«Internet»ga ulanish, uyida zamonaviy kompyu’terga ega bo'lish fikri ham bolalardan
chiqadi,
bunga
ota-onani
ko'ndiradilar
ham.
Bu
ma'noda
yoshlar
eng
himoyalanmaganlar toifasiga kiradi.
g) xabarning asl maqsadi aslida ma'lumot berish emas, balki ishontirish ekanligini
tushunish kerak. Odamning ma'lumotlilik darajasi qanchalik yuqori bo'lsa, uning turli
xabarlarga ishonqiramay munosabatda bo'lishi ham yuqori bo'ladi. Targ'ibotni samarali
kechadigan jarayoni ta'lim tarbiyani oila insituti orqali olib borish ham o'z natijasini
beradi. Inson dastlabki hayot haqidagi tasavvurlarini o'z oilasidan oladi. Mashhur rus
yozuvchisi L.Tolstoy «Hamma tasavvurlarim 5 yoshgacha olgan taassurotlarim
yig'indisidan iboratdir» degani bejiz emas. CHunki insoniyat ilk bora atrof-muhit
haqidagi ma'lumotlarni jamiyatning asosiy o'zagi bo'lmish oiladan oladi. Oilada yaxshi
tarbiya topgan bola maktabda, mahallada, jamoat joylarida ham nojo'ya harakat
qilmaydi. Pedagog A.S.Makarenko ota-onalarga qarata shunday degan edi «Sizning
xulq-atvoringiz hal qiluvchi omildir. Siz bolani faqat u bilan gaplashayotganda unga
biror narsani o'rgatayotganda yoki buyruq berayotganda o'rgataman deb o'ylamang. Siz
372
uni hayotingizni har bir soniyasida, hatto, o'zingiz uyda yo'q chog'ingizda ham
tarbiyalaysiz. Sizning qanday kiyinishingiz, boshqa kishilar bilan qanday
gaplashishingiz, qanday quvonishingiz va tashvishlanishingiz, do'stlarga va
dushmanlarga qanday muomala qilishingiz, qanday kulishingiz, qanday gazeta
o'qishingiz bola uchun katta ahamiyatga ega. Tovushingizdagi ozgina o'zgarishni ham
bola sezadi yoki his etadi, fikringizdagi barcha burilishlar ko'rinmas yo'llar orqali unga
etib boradi».
Biror bir xabar, g'oya insonning xulq-atvorini o'zgartirishi mumkin, bunda
Do'stlaringiz bilan baham: | 
