O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Tahlil  tarkibiy  —  funktsional.  E.Dyurkgeym,  V.Pareto  va  boshqalar 
tomonidan  bayon  etilgan  yondoshuv.  U  ikki  qismdan  iborat:  1)  tarkibiy  -  turli 
tuzilmalar  tahlilidan  ular  bajarayotgan  funktsiyalarni  aniqlashga  o'tuvchi;  2) 
funktsional  -  funktsional  talablarning  muayyan  birligidan  kelib  chiqib,  bu 
funktsiyalarni 
bajaruvchi 
muayyan 
tuzilmalarni 
aniqlashga 
o'tadigan 
yondoshuvlar.  Ularning  barchasi  uchun  me'yoriylik,  ya'ni  ijtimoiy  muhit  va 

---

 
171 
inson 
hulq-atvorining 
me'yoriy 
ko'rsatmalari 
va 
qadriyatlar 
bilan 
belgilanganligidan kelib chiqish xos 
Talabalarning  tafakkuri  -  o‗qish,  amaliy  mashg‗ulot  va  mustaqil  bilim 
olish faoliyatlarida holatda jadal va uzluksiz ravishda rivojlanadi.  
Tanlash - 1) sotsiologik tadqiqotning bevosita o‗rganilishi kerak bo‗lgan 
ob‘ekti elementlarining majmuasi; 2) ob‘ekt elementlarini, ommaviy sotsiologik 
tadqiqotlarda  qo‗llaniladigan  kuzatuv  va  o‗rganish  birliklarini  saralab  olish 
uslublari, usullari va tartib-qoidalarining majmuasi.Tanlash (jarayon sifatida)  – 
tadqiqotning  butun  bir  ob‘ektini  (mamlakatning  butun  axolisi,  barcha  oilalar, 
maktablar)  tashkil  qiluvchi  ko‗pgina  birliklardan  (odamlar,  oilalar  va  h.k.) 
ma‘lum bir birliklar sonini tanlab olish. 
Tarbiya  -  jamiyatda  amal  qilayotgan  me‘yorlarga  mos  ravishda  shaxsni 
maqsadli tizmiy shakllantirish jarayoni. 
Tard  Gabriel  (1843  -  1904)  -  fransuz  yuristi  va  sotsiologi,  g‗arb 
sotsiologiyasidagi  ijtimoiy-psixologik  yo‗nalishning  yorqin  vakillaridan  biri. 
Uning asosiy asarlari - "Taqlid qonunlari", ―Huquq transformatsiyasi", "Ijtimoiy 
mantiq",  "Jamoatchilik  fikri  va  olomon"  va  boshqalar.  Tardning  olomon 
psixologiyasi  va  jamoatchilik  fikri  soxasidagi  tadqiqotlari huquq  sotsiologiyasi 
uchun  ham,  umumiy  sotsiologiya  uchun  ham  muhim  ahamiyat  kasb  etgan. 
Kishilarning  tartibsiz  to‗dasi  bo‗lgan  olomonga  umumiy  emotsional  holat 
hamda  tsgishli  xulq-atvor  shakli  xos.  Olomon  psixologiyasi  inson 
pidividualligini, psixologiyasini va  intellektini  bo‗g‗adi. Insonning  olomondagi 
xulq-atvorida  ishonuvchanlik  va  taqlidchilik  kuchli.  Olomon  qanchalik  ko‗p 
sonli  bo‗lsa,  deb  ta‘kidlagan  Tard,  uning  intellektual  darajasi  shuncha  past  va 
individga  emotsional  ta‘siri  shuncha  yuqori  bo‗ladi.  Tardga  muvofik,  omma 
olomondan  (|)arqli  ravishda,  umumiy  o‗zlikni  anglashga  ega  bo‗lgan  alohida 
ijtimoiy  tuzilma  (kishilar  birligi)dir.  Ommaning  ushbu  o‗zligini  anglashi 
shakllanishida  kommunikatsiya  va  ommaviy  axborot  iositalari  muhim  rol 
o‗ynaydi. Shu tarika, ijtimoiy fikr Tardning ijtimoiy-psixologik konsepsiyasida 
ommaning umumiy o‗zligini anglashini ifodalash shakli sifatida talqin qilinadi. 
Terma (vnborka) — individ yoki hodisalarning muayyan ulushi bo‗lib, u 
tadqiqot jarayonida butun guruh xususiyatlarini ifodalaydi.