O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti texnik ijodkorlik va dizayn fanidan ma’ruzalar matni bilim soxasi: 100000-Ta’lim Ta’lim soxasi: 140000-O’qituvchilar tayyorlash va

Tashqi formani uzviyligi va yaxlitligi

Buyumning tashqi formasi uzviyligi va yaxlitligini kompozitsiyaning asosiy

umumlashtiruvchi kategoriyasi deb hisoblash kerak.

“Uzviylik” degan so`zni jonli tabiatga yaqinlashish ma`nosida emas, balki

yaratilgan kompozitsiya shu qadar yahlitki, uni tashkil etuvchi qism tabiiy yazlit

narsaga kiradi, degan ma`noda tushunish kerak.

Proportsionallik va marom

Dizayn ob`ekti aniq yoki garmonik proportsiyalarga ega. Proportsiyalar –

ob`ektning aniqligini tashkil etuvchilardan bo`lib, ular ma`lum darajada uning

xarakterini ifodalab turadi. SHuning uchun xam proportsionallik, garmonizatsiya

vositasi hisoblanadi.

Masshtablilik

Masshtablilik tushunchasi dizaynga arxitektaradan o`tgan bo`lib buyumning

muhim xarakteristikasi hisoblanadi. Bu tushuncha qarab chiqilayotgan buyumning

hajmini va bizning tasavvurimizni qiyoslashga asoslashgan. Ma`lum bo`lishicha ,

biror funktsional yoki badiiy-estetik ma`noga ega bo`lgan buyumni beixtiyor

ravishda kattalashtirish yoki kichraytirish mumkin emas. Odamga xos xususiyat

shuki, u uzi yaratgan xamma narsani muayyan xajm bilan bog`laydi. Bu narsadan

chetga chiqish ichki norozilikni va estetik jihatdan qoniqmaslik hissini o`yg`otadi.

Masshtab o`lchagichlari deb ataluvchi o`lchagichlar katta ahamiyatga egadir.

Bular “qat`iy” funktsional vazifasi va biz uchun tanish bo`lgan hajmga ega bo`lgan

detallardir (zinapoya, o`rindiq, boshqarish organlar). Mazkur “masshtab

ko`rsatkichlari”ning mavjudligi juda mahim bo`lib, u buyumning xajmi xaqida

tasavvur bera oladi.

Plastiklik

 Plastik yoki skul’ptura xossasiga ega bulish, - xar qanday formani

xususiyatidir. Bu formani qanday “yasalganligi” buyumning qiyofasiga hal

qiluvchi ta`sir qo`rsatishi mumkin. SHu sababli biz ayni bir xil hijmli – fazoviy

strukturani saqlar ekanmiz, bu tashqi formani hali yana o`zgartirish, uning

variantlarini yaratish uchun qo`p imkoniyatlarga ega bo`lamiz

---

44