O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

Transmilliy korporatsiyalar ko’pchilik rivojlanayotgan mamlakatlarda yuksak 
iqtisodiy o’zgarishlarni vujudga keltirayotganligi bilan bir qatorda, ushbu 
koporatsiyalar texnik taraqqiyotining ichki omillariga ham juda katta imkoniyatlar 
ochib bermoqda. Amaliyot natijalari shuni ko’rsatmoqdaki, transmilliy 
korporatsiyalar “uchinchi dunyo” mamlakatlarining rivojlanishida muhim 
ahamiyat kasb etmoqda. Bular quyidagilarni o’z ichiga oladi: 
1. Bir qator ishlab chiqarish sanoat tarmoqlarda (engil sanoat, to’qimachilik 
sanoati, elektron sanoati) qo’llaniladigan texnika va texnologiyalarni yetkazib 
berishda TMKlar investor-sarmoyachi sifatida ham, shuningdek investitsiya 
tovarlarini 
yoki 
texnologiyalarini 
(litsenziyalarini) 
yetkazib 
beruvchi 
korporatsiyalar sifatida ham muhim rolь o’ynaydi.
2. Rivojlanayotgan mamlakatlarni jahon bozoriga xom-ashyo eksport qiluvchi 
davlatlardan tayyor mahsulotlarning sotuvchilariga aylantirish. Bunda, bevosita 
ko’yilma, rivojlanayotgan mamlakatlarni ishlab chiqarishdagi tarkibiy 
o’zgarishlari uchun to’g’ridan – to’g’ri yo’nalishidagi investitsiyalar moliyaviy 
resurslarni oddiy joylashtirishga nisbatan ancha muhim hisoblanadi.
3. Transmilliy korporatsiyalar an’anaviy jarayonlarning tezlashuvini 
ta’minlaydi. Texnologik innovatsilar hozirgi kunda asosan sanoati rivojlangan 
mamlakatlarda to’plangan bo’lib, so’nggi o’n yilliklarda ular bir qator 
mamlakatlarda, ayniqsa “yangi industrial davlatlar” iqtisodiyotida muhim rolь 
o’ynamoqda. Texnologiyalarni qo’llanishi, atrof-muhit bilan bog’liq bo’lishi 
mumkin. SHuning uchun ham TMKlarning filiallarini faoliyati ular tanlagan 

---

mamlakatlarning tabiati uchun, shuningdek insonlarning manfaati va ularning 
hayotiga tahdid solmasligi lozim. SHu munosabat bilan xususiy shuningdek xorijiy 
korxonalar 
ustidan 
nazoratni 
o’rnatish 
maqsadida 
rivojlanayotgan 
mamlakatlardagi tartibot milliy organlarining faoliyatini kuchaytirish talab etiladi.
4. TMKlar rivojlanayotgan mamlakatlardagi mavjud ish bilan bandlik 
muammolarini ham bartaraf etadi. SHunga qaramasdan, ta’kidlab o’tish joizki, 
to’g’ridan –to’g’ri yo’naltirilgan investitsiyalar bilan bevosita bog’liq bo’lgan 
ishchi o’rinlar unchalik ko’p bo’lmasdan rivojlanayotgan dunyodagi iqtisodiy aktiv 
aholining 1% dan kamroq qismini ta’minlay oladi, xalos.
5.
 
Xalqaro 
tashkilotlar 
rivojlanayotgan 
mamlakatlarga 
texnik 
yordamlarini ko’rsatishda TMKlar imkoniyatidan keng foydalanishmoqda. O’z 
navbatida rivojlanayotgan mamlakatlarning hukumat rahbarlari ham TMKlarni o’z 
iqtisodiyotiga jalb etish borasida o’zaro kurash olib bormoqdalar. Masalan, 
AQSHning “Jeneral motors” kompaniyasi 2005 yilda o’zining Osiyo –Tinch okeani 
mintaqasi bozoridagi ulushini ikki barobarga oshirish maqsadida, uning 10% ga 
qadar ko’paytirishga harakat qilmoqda. Xullas, jahon xo’jaligi va xalqaro iqtisodiy 
munosabatlar rivojlanishining ob’ektiv qonunlariga bo’ysungan holda, 
rivojlanayotgan mamlakatlar xususiy maqsadlar bilan bir qatorda ijtimoiy – 
iqtisodiy muammolarning hamda TMKlarning mamlakatlar iqtisodiyotidagi 
manfaatlariga mos keluvchi zaruriy parametrlarini izlab topmoqdalar.