O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

Osiyo-Tinch Okeani mintaqasi davlatlarining iqtisodiy hamkorlik tashkiloti 
shu hududdagi
 
20 dan ortiq mamlakatni (Yaponiya, Filippin, Tailand, Bruney, Yangi 
Zellandiya, Gonkong, Xitoy, Avstraliya) birlashtirgan bo’lib, bu davlatlar hissasiga 
jahon mamlakatlarining yalpi milliy mahsulotini 23-24% i, jahon savdosining 40-
42% i va dunyo aholisini 40-41% i to’g’ri keladi. Bu hamkorlik tashkilotiga a’zo 
bo’lgan davlatlar 1991 yilda Osiyo zonasida erkin savdoni rivojlantirish va savdo 
sohasidagi samaradorlikni yanada ko’tarish maqsadida 15 yilga (2005-yilga qadar) 

---

savdo chegaralarini va chegara bojlarini bekor qilish to’g’risida qaror qabul 
qilishgan.
Hozirgi kunda Osiyo-Tinch okeani mintaqasi davlatlari jahonning 
ko’plab 
mintaqalarida 
moliyaviy 
ishlarni 
rivojlantirish, 
vositachilik, 
axborotlashtirish va shuningdek transport xizmatlarini kengaytirish ishlariga o’z 
hissalarini qo’shib kelmoqdalar. Xullas, hozirgi kunda Osiyo-Tinch okeani 
mantaqasi davlatlarining iqtisodiy hamkorlik tashkiloti nafaqat Osiyo mintaqasi, 
balki jahon mamlakatlari ichida ham yetakchilik roliga da’vogarlik qilib turibdi.
Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishida 
SHimoliy Amerikaning uch yirik davlatini 1994 yilning 1 yanvarida birlashishi 
(NAFTA davlatlari) muhim ahamiyatga egadir. Bu mamlakatlar (AQSH, Kanada, 
Meksika) hissasiga jahon mamlakatlarining yalpi mahsulotining 31-32% i, dunyo 
aholisining 7-8% i to’g’ri keladi (NAFTA davlatlari hududida 370 mln.dan ortiq 
aholi yashaydi). Bu davlatlar tomonidan ishlab chiqarilgan yillik tovar va xizmatlar 
hajmi 7 trln. AQSH dollarini tashkil qiladi. NAFTA davlatlari ulushiga jahon 
savdosi umumiy hajmining 19-20% i to’g’ri keladi.
NAFTA davlatlari tomonidan imzolangan shartnomaning asosiy huquqiy 
holatlari quyidagilarni o’z ichiga oladi: 
1. AQSH, Kanada va Meksika davlatlari o’rtasida savdo tovarlarga nisbatan 
bojlarni bekor qilish; 
2. SHimoliy Amerika bozorlarini Meksika orqali kirib kelayotgan tovarlarga 
nisbatan bojlarni to’lamaslikka harakat qiluvchi Osiyo va Yevropa 
kompaniyalarining ekspansiyasidan himoya qilish; 
3. Meksikaning bank va sug’o’rta kompaniyalari ichida AQSH va Kanada 
kompaniyalarini kapital qo’yilmalariga nisbatan bo’lib turadigan turli tazyiq va 
ta’qiqlarni olib tashlash; 
4. Ekologik atrof-muhitni himoyalash bilan, bog’liq bo’lgan muammolarni 
hal etish va h.k.lar. 
NAFTA davlatlari tomonidan imzolangan ushbu shartnomaga muvofiq 5 yil 
mobaynida (2005 yilga qadar), AQSH Meksikadan import qilinadigan mahsulotlar 
to’rining 2/3 qismi uchun bojxona tariflarini bekor qilishi ko’zda tutilgan. 
Imzolangan kelishuvlardan eng ko’p foydani savdo bloklarida qatnashuvchi 
iste’molchilar oladigan bo’lishdi, chunki raqobatning kuchayishi va tovarlarga 
nisbatan tariflarning pasaytirilishi natijasida keng tovarlar bo’yicha narxlar 
pasayadi. 
NAFTA davlatlari shartnomasiga muvofiq AQSH sanoatchilari arzon ishchi 
kuchi oqimini kuchayishi bilan bog’liq holda ko’plab foyda ko’rishni maqsad qilib 
qo’ygan edi. Kafolatlangan daromadning o’sishi bilan bog’liq holda Amerika 
iqtisodiyotining - elektronika kompьyuter ta’minoti, qurilish materiallari, avtomobil 

---

ehtiyot qismlarini ishlab chiqarish va boshqa sohalarni rivojlantirish ko’zda tutilgan. 
Ayni paytda, shakar, tsitrus mevalari, qishki sabzovot yetishtiruvchi AQSH fermer 
xo’jaliklari zarar ham ko’rishi mumkin. Meksika davlati NAFTA yordamida o’z 
iqtisodiy o’sish sur’atlarini ko’tarmoqchi bo’lishdi (taxminan yillik YaIMning 
o’sish sur’atlari 1,6-2,6% ga). Bunday iqtisodiy rivojlanishlar Meksikani sanoati 
rivojlangan davlatlar qatoriga qo’shilish muddatini 45-50 yildan 10-15 yilga 
qisqartirishi mumkin edi. 
NAFTA dan eng kam foyda ko’rayotgan davlatlardan biri Kanadadir. CHunki, 
uning iqtisodiy rivojlanishi AQSH iqtisodiyoti bilan chambarchas bog’liq bo’lib, 
Meksika iqtisodiyoti bilan juda kam aloqadadir. Ammo, NAFTA rivojlanib borishi 
bilan Kanada integratsion jarayonga yanada ko’proq tortilib boradi va kengayotgan 
bozordan dividendlar oladi. Xullas, NAFTAning dastlabki ish faoliyati davrida 
eksport hajmining oshishi hisobiga qo’shimcha ish o’rinlarini hosil bo’lishiga 
bo’lgan umid oqlanmadi. Bundan tashqari AQSH ning Meksika bilan savdodagi 
ijobiy salьdosi yo’qolib, 1995 yilda kamomad paydo bo’ldi. Umuman olganda 
NAFTAni tashkil qiluvchilarning rejasiga ko’ra, to’laqonli SHimoliy Amerika 
bozori 2010 yillarga borib tashkil qilinishi bashorat qilinmoqda.