|
4.Inflatsiya jarayoni.
Yilda fizik kosmologiya, kosmik inflyatsiya, kosmologik inflyatsiya, yoki shunchaki inflyatsiya, eksponentlik nazariyasi makonni kengaytirish erta koinot. Inflyatsiya davri 10 dan davom etdi−36 taxmin qilingan soniyadan keyin Katta portlash 10-dan bir oz vaqtgacha o'ziga xoslik−33 va 10−32 o'ziga xoslikdan bir necha soniyadan keyin. Inflyatsiya davridan keyin koinot kengayishda davom etdi, ammo sekinroq sur'atda. Tufayli bu kengayishning tezlashishi qora energiya koinot 9 milliard yoshdan oshganidan keyin boshlandi (~ 4 milliard yil oldin). Inflyatsiya nazariyasi 1970-yillarning oxiri va 80-yillarning boshlarida ishlab chiqilgan bo'lib, ularning bir nechtasi sezilarli hissa qo'shgan nazariy fiziklar, shu jumladan Aleksey Starobinskiy da Landau nazariy fizika instituti, Alan Gut da Kornell universitetiva Andrey Linde da Lebedev jismoniy instituti. Aleksey Starobinskiy, Alan Gut va Andrey Linde 2014 yil g'olib bo'lishdi Kavli mukofoti "kosmik inflyatsiya nazariyasining kashshofi uchun". U 1980-yillarning boshlarida yanada ishlab chiqilgan. Bu ning kelib chiqishini tushuntiradi kosmosning keng ko'lamli tuzilishi. Kvant tebranishlari kosmik kattalikka qadar kattalashtirilgan mikroskopik inflyatsion mintaqada olamdagi strukturaning o'sishi uchun urug'larga aylanadi (qarang galaktika shakllanishi va evolyutsiyasi va tuzilish shakllanishi). Ko'pgina fiziklar, shuningdek, inflyatsiya koinotning barcha yo'nalishlarda bir xil ko'rinishini tushuntiradi (izotrop), nima uchun kosmik mikroto'lqinli fon nurlanish teng taqsimlanadi, nega koinot shunday yassiva nima uchun yo'q magnit monopollar kuzatilgan.
Batafsil zarralar fizikasi inflyatsiya uchun javobgar bo'lgan mexanizm noma'lum. Asosiy inflyatsion paradigma aksariyat fiziklar tomonidan qabul qilinadi, chunki inflyatsiya modelining bir qator bashoratlari kuzatuvlar bilan tasdiqlangan, ammo, ozchilik olimlar bu pozitsiyaga qarshi. Gipotetik maydon inflyatsiya uchun javobgar deb hisoblangan inflaton. 2002-yilda nazariyaning uchta me'morlari katta hissalari uchun tan olindi, fiziklar Alan Gut ning M.I.T.Andrey Linde ning Stenfordva Pol Shtaynxardt ning Prinston nufuzli bilan bo'lishdi Dirak mukofoti "kosmologiyada inflyatsiya kontseptsiyasini ishlab chiqish uchun". 2012 yilda Alan Gut va Andrey Linde mukofotlar bilan taqdirlandilar.
XULOSA
Atom fizikasi XIX asr oxiri va XX asr boshlarida yuzaga keldi. Lekin bu davrgacha, ya’ni atom fizikasi alohida fan sifatida yuzaga kelganiga qadar moddalar tuzilishi, materiyaning cheksiz bo‘linishlar va atom nazariyasi to‘g‘risida qadimgi yunon faylasufiari tomonidar turli fikrlar ilgari surildi, ko‘pgina olimlar tom onidan tajribalai o‘tkazilib, fizik hodisalar kashf qilindi. Tajribalaradan to‘plangar fizik hodisalarni, kashfiyotlami ilmiy jihatdan asoslash, ularn tushuntirish atom fizikasini rivojlantirishni talab qilar edi. Bu esa atom fizikasining taraqqiy etishiga, alohida fan sifatida yuzagi kelishiga olib keldi. Qadimgi yunon faylasufi A naksagor (eramizdan avvalgi 500—428-y.) fikricha materiya asosida juda kichik bo‘lgan zarralar moddaning urug‘lari turadi, ularning sifatlari ham cheksizdir deb hisobladi. Anaksagorning aytishicha, hamma narsada, hammasi; narsaning ulushi bor, qaysi narsaning ulushi ko‘p bo‘lsa, har bir alohida narsa o’sha narsaga ko‘proq o‘xshaydi. Tabiatdagi har qanday o‘zgarish abadiy va doimiy bo‘lgan modda urug'lar munosabatining o‘zgarishi natijasidir. Atomistik materializm asoschilari bo‘lgan qadimgi yunon faylasufiari Levkipp (eramizgacha V asr) va Demokritlar (eramizdan awalgi 460—370-y.) atom nazariyasini ilgari surdilar. Bu nazariyaga ko‘ra, har bir modda bo‘linmaydigan mayda zarralardan, ya’ni atomlardan tuzilgan.
Hozirgi vaqtda fizikaning, jumladan yadro fizikaning boshqa bo‘limlari bo’yicha, fundamental qonuniyatlar o‘rganilgan bo‘lsa, elementar zarralar fizikasida bu muammolar to‘la hal etilmagan. Elementar zarralar tushunchasi o‘zi murakkabdir. Dastlab bu tushuncha tarkibiga boshqa zarralar kirmagan, ichki strukturaga ega bo‘lmagan sodda tuzilgan zarralar uchun qo‘llanilgan. Lekin, fanning rivojlanishi bilan elementar deb hisoblangan zarralar murakkab tuzilishga ega ekanligi ma’lum bo‘lib, ko‘p zarralar elementar emasligi aiqlandi. Shunday qilib, elementarlik tushunchasi fan taraqqiyoti bilan o‘zgarib kelmoqda.Respublikamizda ta'lim va tarbiya sohasidagi islohotlar bugungi dolzarb, ertangitaqdirmizni hal qiluvchimuammoga aylanmoqda. Jamiyatimizning yangilanishi, hayotimiz taraqqiyoti va istiqboli, amalga oshirilayotgan islohotlar rejasining samarali taqdiri – bularning barchasi, avvalombor, zamon talablariga javob beradigan yuqori malakali, ongli mutahassis kadrlar tayyorlash muammosi bilan chambarchas bog'liq. Bu kurs ishi aynan shu ongli mutahassis kadrlar uchun kerak bo’ladigan bilimlarni egallash va o’rganish uchun dasturamal bo’ladi deb umid qilaman.Men bu kurs ishidan elementar zarralar haqida ko’proq malumotlarga ega bo’ldim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
