O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat konchilik instituti

2. Impulsli tizimlarni sinflanishi

Yuqorida ta’kidlanganidek, impulsli avtomatik boshqarish tizim (IABS)larning o‘ziga xos xususiyati shuki, hech bo‘lmaganda bitta o‘zgaruvchan parametri (kattaligi) vaqt bo‘yicha kvantlanishi kerak. Bu kattalik impulsli modulyatsiyalash yo‘li bilan impulslar ketma-ketligiga aylantiriladi va ular keyinchalik, tizimning uzluksiz qismiga ta’sir ko‘rsatadi. Kvantlash va impulsli modulyatsiyalash jarayonlari impulslovchi element yordamida amalga oshiriladi. Impulsli tizimni umumiy holda impulsli element (IE) va uzluksiz qism (UQ)dan iborat sxema ko‘rinishida tasavvur qilish mumkin (7.1-rasm).

IE uzluksiz o‘zgaradigan kattalik ni modulyatsiyalangan impulslar ketma-ketligiga aylantirib beradi. Bunda signal avval kvantlanadi (7.2.a-rasm) va keyin modulyatsiyalanadi (7.2.b-rasm).



7.1 - rasm. IABSning namunaviy strukturasi:
- kirish signal; - nomuvofiqlik signali, IEning kirishidagi signal;
- impulsli elementning chiqish joyidagi (impulslangan) signal;
- chiqish signali.

Impulsli modulyatsiyalash jarayoni davriy takrorlanadigan impulslarning qandaydir parametrini ma’lum bir qonun bilan o‘zgartirishdan iborat.

Modulyatsiyalash qonunini aniqlaydigan kattalik “modulyatsiyalovchi kattalik” deyiladi.
Impulsli ketma-ketlikning asosiy parametrlari quyidagilar: A – impulsning amplitudasi (balandligi); – impulsning davomiyligi (eni); T – kvantlash (takrorlanish, diskretlik) davri; – takrorlanish chastotasi.
Impulslar ketma-ketligining qaysi parametri o‘zgarishiga qarab, impulsli modulyatsiyalash turlari quyidagicha bo‘ladi:

1. 
   Amplituda-impulsli modulyatsiyalash (AIM), bunda impuls amplitudasi kirish signaliga proporsional;
   

2. Kenglik-impulsli modulyatsiya (KIM), bunda impulsning uzunligi (kengligi) kirish signaliga proporsional;
3. Vaqt-impulsli modulyatsiyalash (VIM), unga faza-impulsli modulyatsiyalash (FIM) kiradi. Bunda impulsning diskretlik davrining boshiga nisbatan fazasi yoki vaqt bo‘yicha siljishi kirish signaliga proporsional. VIMga, yana, chastota-impulsli modulyatsiyalash (ChIM) ham kiradi; diskretlik chastotasi kirish signaliga proporsional.
Bundan tashqari, impulsli modulyatsiyalash ikki turga bo‘linadi. Agar impulslar ketma-ketligining parametrlari: bir-biridan bir xil vaqt onlarida keying modulyatsiyalovchi kattalikning qiymatlariga qarab o‘zgarsa, bunday modulyatsiyalash birinchi turdagi impulsli modulyatsiyalash deyiladi. Agar modulyatsiyalovchi kattalikning joriy qiymatiga qarab o‘zgarsa, ikkinchi turdagi modulyatsiyalash deyiladi.
Faqat AIM-1ga ega IABSlarning chiziqli ekanligini ko‘rsatish qiyin emas, chunki ularda IEning chiqish signallari amplitudasi diskret vaqt onlaridagi kirish signallari qiymatiga proporsional (7.3-rasm).





7.3-rasm. AIM-1 ga ega IEdagi chiqish signali.

Modulyatsiyalashning boshqa turlarida impuls kengligi ning eni (KIMda) yoki surilishi (VIMda) diskretlash davri – T chegaralarida cheklanganligi sababli IE to‘yinib qoladi, bu esa, uning chiziqli emasligidan (matematik ifodalari ko‘p darajali ekanidan) darak beradi.