O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti yerusti transport tizimlari

9.3. ATKlarda texnika xizmatida qo’llaniladigan xujjatlar ularni turlari
va rasmiylashtirish tartibi.
Ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarishni axborotlashtirishda zamonaviy
axborot tizimlariga xos umumiy qoidalarga suyanish kerak.
Har qanday axborot tizimining asosi-ma`lumotlar bazasi(MB). Xodimlar bu
bazaga amaliy dasturlar paketi(ADP) yoki avtomatlashtirilgan ish o’rinlari (AlO)
orqali kiradilar. AlO bu- xodimning ish o’rniga joylashgan texnika va dasturlar
majmuasi bo’lib, avtomatlashtirilgan dialog rejimida boshqaruv vazifalaridan
ayrimlarini bajarish imkonini beradi. AlOlarini shartli ravishda Mbga ma`lumot

---

kirituvchi va Mbdan ma`lum chiqarib beruvchi toifalarga ajratish mumkin.
Ma`lumotlar kiritishni quydagicha kechadi:
1) Birlamchi xujjatlardan (texnik passport, yo’l varaqasi va b.);
2) ATK xodimlaridan (ta`mir uchun buyurtma, ehtiyot qismlarni olish uchun
talabnoma va b.);
3) Ob`ektlarni avtomatik identifikatsiyalash vositalaridan (magnitli, shtrixli,
radiochastotali va. b.).
Agar birlamchi xujjat tashqaridagi korxonalarda vujudga kelsa (masalan,
avtomobilning texnik pasporti), ma`lumotlar komp`yuterga tayyor hujjatdan
kiritiladi. Agar xujjat ATKning o’zida vujudga kelsa (masalan, ta`mirlash
varaqasi), uni qo’l kuchi bilan shakllantirishga zarurat yo’q. Nosozlikning
xususiyati haqidagi ma`lumotlar komp`yuterga xodimning so’zi bilan kiritilishi
mumkin(mas. Xaydovchi), xujjat esa (zarurat bo’lsa) avtomatik tarzda shakllanadi
va qog’ozga chiqariladi. Agar axborotning mutlaq haqqoniyligi talab etisa,
ma`lumotlarni xodim orqali emas, qandaydir avtomatik usul bilan komp`yuterga
kiritishning texnik iloji bor. Bunda ob`ektlarni avtomatik identifikatsiyalash
vositalari ishga tushadi. Bunday paytda, hatto birlamchi hujjatga ham ehtiyoj
qolmadi, tizim avtomatik tarzda ma`lumotlar tayyorlanadi(mas. Yo’lga varaqasiz
chiqqan haydovchilar haqida ma`lumotlar). Tabiiyki, axborot tizimlarini yaratishda
ikkinchi yo’l uchunchi yo’lni tanlash kerak.
Axborotni Mbdan olish ikki usulda kechadi: l) korxona bo’linmalarining
faoliyati haqidagi hisobot (chiqariladigan) qog’ozlarni shakllantirish va monitor
ekraniga yoki qog’ozga chiqarish; 2) ekspert tizimi yordamida boshqaruvchi
qarorlarni olish.
Hisobot (chiqariladigan) qog’ozlarni shakllantirish, bu eng yengil, an`anaviy
yo’l, biroq xodimlar yetarlicha bilim va tajribaga ega bo’lishi kerak. Bu-ikkilamchi
xujjatlarni tahlil qilib, to’g’ri qarorlar qabul qilish uchun kerak. Ekspert
tizimlardan foydalanish-dasturlar yaratish masalasida eng murakkab yo’l, biroq
qabul qilinadigan qarorlarning ilmiy dalillanishi va optimalligi nuqtai nazaridan
eng samarali yo’l.
ATKda axborot tizimini yaratishda quydagilar tavsiya etiladi:
-ATK bo’linmalari o’rtasida axborot almashinuvi mahalliy komp`yuterlar
tarmog’i orqali;
-korxonaning barcha tuzilmasi va hujjatlar aylanmasini qayta ko’rib chiqish,
ya`ni birlamchi hujjatlarni iloji boricha kamaytirib, EHMda shakllantirish,
ikkilamchi va oraliq tashuvchilarni bekor qilish;
-MMAlarni joriy ma`lumotlardan ajratib olib, magnit tashuvchilarda saqlash;
-korxonaning hamma bo’linmalarida yagona MMAdan foydalanish; EHMga
birlamchi axborotni bir marta kiritib, xato ketish ehtimolligini nazorat etish;
- ATK bo’linmalari o’rtasida axborot almashinuvlarini kamaytirish maqsadida
masalalarni qayta taqsimlash;
-hamma axborot tizimchalari real vaqt rejimida ishlashi;
-tizimini yaratishda ma`lum bosqichlarga rioya qilish.