O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti «Geografiya» kaferdrasi

O’limning sotsial sabablari
-
ko’p jihatdan ijtimoiy tuzumga bog’liq. 
Masalan, O’zbekistonda bepul tibbiy xizmat tufayli, ko’p kasallik 
-bezgak, 
qizamiq va boshqa infektsion kasalliklar tugatilgan. 
Aholining tabiiy o’sishi.
 
Aholining tabiiy o’sishi ma’lum bir muddatda 
tug’ilganlar sonidan o’lganlar sonini olib tashlaganda qolgan qoldiq bilan 
o’lchanadi.
Aholining tabiiy o’sishi dunyoning turli 
qismlarida, har xil mamlakatlarda, 
hatto bir mamlakatning ayrim qismlarida turlichadir Masalan: O’zbekiston tabiiy 
o’sishi yuqori bo’lgan davlatlardan hisoblanadi. Buni sabablari tug’ilish va 
o’limga bog’liq. Hozir yer shari aholisi har yili 2% ga ko’paym
oqda. Ammo aholi 
tabiiy o’sishining dunyo bo’yicha o’rtacha ko’rsatkichining yuqori bo’lgan joylar 
ham bor. Rivojlanayotgan mamlakatlarda aholi ko’payishi yiliga 3
-4%ga yetadi. 
Eng kam tabiiy o’sish rivojlangan kapitalistik mamlakatlarda kuzatiladi. Masala
n: 
Yaponiyada-10.8, 
Avstraliyada-9.2, 
Italiyada-4.9, 
AQSHda-5.9, 
Buyuk 
Britaniyada- 0,6 
‰
ni tashkil etadi. O’zbekistonda bu ko’rsatkich 18 ‰
ni tashkil 
etmoqda. 

---

Dunyo xududlarini tug’ilishning XX
-asrning ikkinchi bosqichidagi holatiga 
qarab sharxlamoqchi 
bo’lsak, ularni shartli ravishda uch guruhga ajratish 
maqsadga muvofiqdir.
Birinchi guruh-
tug’ilish darajasi yuqori bo’lgan davlatlar: Afrika davlatlari 
(deyarli hammasi), Osiyo va Janubiy Amerikadagi qator davlatlar, Avstraliya va 
Okeaniya hamda O’rta O
siyo davlatlari kiradi. Bu davlatlardagi oilalarda 
farzandlarning o’rtacha soni to’rttadan to sakkiztagacha, ba’zi hollarda esa undan 
ham yuqori bo’ladi. Ushbu davlatlardagi oilalarda tug’ilish darajasining bunday 
yuqori bo’lishiga olib keluvchi qator omil
larning asosiylari quyidagilardir: 
yuqorida zikr etilgan davlatlar asosan iqtisodiy jihatdan rivojlanayotgan davlatlar 
bo’lib, aholisining, ayniqsa ma’lumotlilik darajasi nisbatan past: ayollar ijtimoiy 
ishlab chiqarishda kam ishtirok etadi: shahar tarzini
ng shakllanishi sust; tug’ilishni 
cheklash haqidagi tushunchalarni va unga kerakli tibbiy vositalar keng 
tarqalmagandir. 
 
Shuni alohida ta’kidlab o’tish lozimki, tug’ilish darajasining yuqoriligi ba’zi 
bir demografik oqibatlarni keltirib chiqaradi. Jumladan, aholi soni juda tez 
ko’payib yangi oilalar vujudga keladi, aholi tarkibida bolalar salmog’i yuqori 
bo’ladi va xokazo. Bu demografik oqibatlar esa o’z o’rnida qator ijtimoiy
-iqtisodiy 
muammolarga sabab bo’ladi.
Yuqorida qayd etilgan davlatlar keyingi 10-
14 yil davomida yiliga o’rtacha 
2,7-
3,2 foizdan ko’payib keldi va dunyo aholisidagi salmog’i 23 foizdan oshdi.