O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti «Geografiya» kaferdrasi

Iqtisodiy-geografik rayon
–
mamlakatlarning bir yoki bir nechta ma’muriy
-
hududiy birliklarini umumlashtiruvchi hududlar, bu bir viloyat darajasida 
–
Samarqand, Qashqadaryo, Surxondaryo yoki bir nechta viloyatlar darajasida, ya’ni 
Farg’ona iqtisodiy rayoni (Andijon, Namangan va Farg’ona viloyatlari), Toshkent 
iqtisodiy rayoni (Toshkent shahri va viloyati), Quyi Amudaryo iqtisodiy rayoni 
(Xorazm viloyati va Qoraqalpog’iston Respublikasi va boshq.) kuzatiladi.
Yirik suveren davlat milliy-
ma’muriy tuzilmalari (umumiy tabiiy, ijtimoiy
-
iqtisodiy, diniy-
etnik va boshq. yaxlitlik xos hududlar), ya’ni, avtonom r
uspublika, 
viloyat va okrug, shuningdek, alohida olingan joy, shahar, tumanlarga ham 
mintaqa tushunchasini qo’llash va mikrotahlilni amalga oshirish mumkin.
Bugungi, g’oyat murakkab va ko’p qutbli dunyo xo’jaligining rivojlanishida 
qutbli mintaqa tushunchasi nafaqat yaxlit tabiiy-geografik hududlarga, balki 
ijtimoiy-
iqtisodiy hamjamiyatlarga nisbatan ham qo’llanilmoqda. Chunki, turli 
bosqichdagi mintaqalar o’z navbatida mintaqalar tizimining quyi bosqichi yoki 
elementi hisoblanadi. 
Demak, keng ko’lamda min
taqa deganda, umumiy tabiiy-geografik, tarixiy, 
milliy-madaniy birlik va diniy-etnik yaqinlik, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish 
(xo’jalik ixtisoslashuvi va iqtisodiy rivojlanish, demografik vaziyat, aholi turmush 
darajasi va boshq.) darajasi, turli bosqichda takomillashmagan boshqaruv tizimi 
hamda ijtimoiy-
iqtisodiy va ekologik muammolarni yechishdagi ma’muriy
-

---

hududiy organlar faoliyatining mushtarakligini taqozo qiluvchi yaxlit hududiy 
birlikni tushunish maqsadga muvofiq. 
Dunyoning yirik makromintaqalarga bo
’linishi –
megaiqtisodiyot shu 
makromintaqa uchun umumiy bo’lgan –
tabiiy sharoit va resurslar, 
mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti, ishlab chiqarish kuchlarining 
rivojlanish darajasi, aholi hayotining sifat ko’rsatkichlari (turmush darajasi, ah
oli 
daromadlari, intellektual salohiyat), ijtimoiy taraqqiyot va gumanitar rivojlanish, 
mintaqaviy va umumbashariy muammolar va boshqa ko’rsatkichlar majmuasini 
o’zida mujassamlashtiradi. 
Bugungi kunda ilmiy adabiyotlarda va amaliyotda dunyodagi mamlakatlarni 
turli tamoyillar asosidagi tipologik belgilarga bo’lib o’rganish nafaqat ilmiy, balki 
muhim amaliy yo’nalishga ham ega bo’lib, mavjud mamlakatlar joylashgan yirik 
mintaqalarning uzoq muddatli rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish, murakkab 
tabiiy-geografik va ijtimoiy-iqtisodiy, harbiy-siyosiy va ekologik muammolar 
yechimlarini aniqlash imkonini beradi.
Hozirgi davrda iqtisodiy va ijtimoiy geografiya faninng asosiy ob’ekti, 
hududiy ishlab chiqarish va ijtimoiy tizimlar bo’lib, ularning hududiy joy
lashishi, 
shakllanishi, rivojlanish qonuniyatlari va xususiyatlari fanning predmetini tashkil 
etadi.
Tabiat va jamiyat o’rtasidagi aloqadorlik va ijtimoiy
-iqtisodiy tizimlarini 
hududiy tadqiq qilish g’oyat murakkab jarayon hisoblanadi. Ushbu masalalarni 
o
’rganishda inson geografiyasi asosan quyidagi usullarga tayanadi:

kartografiya usuli; 

geografik taqqoslash usuli; 

tarixiy usuli; 

rayonlashtirish usuli; 

statistik tahlil usuli; 

iqtisodiy-matematik modellashtirish usuli; 

tizim-tarkib usuli; 

sotsiologik s
o’
rov usuli; 

aerokosmik tadqiqotlar usuli

klaster va b.