O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi Namangan Davlat Universiteti

O`rta Osiyo xalqlarining XIX asrda ijtimoiy-siyosiy fikri.
XIX asr ijtimoiy-siyosiy va falsafiy fikr tarixida Komil Xorazmiy (1825-1899) uziga xos o`rin egallaydi. Uning asli ismi Muxammadniyoz, Komil uning taxallusidir.
Komil Xorazmiy O`zbekiston ma`rifatparvarlik harakatining ilk namoyondalaridan biridir. U Sharq adabiyotining yirik namoyondalari ijodini, arab va fors tillarini mukammal bilgan. Evropa madaniyati bilan xam tanish bo`lgan. Komil Xorazmiy Xiva xonlari saroyida xattot, mirzaboshi vazifalarini bajargan. Xonlikda yuz bergan ko`p voqealarning guvoxi bo`lgan. Bu hol uning ijtimoiy-siyosiy qarashlarida iz qoldirmasdan iloji yuk edi, albatta.
Komil Xorazmiy o`z asarlarida inson zotiga bo`lgan xurmat va extiromini, tenglik, inson baxt-saodatini ko`yladi, adolatsizlik, riyokorlikni qoraladi. Siyosiy qarashlariga kelsak, Komil Xorazmiy ma`rifatli, odil hukmdor tarafdori edi. U adolat va ma`rifat g`oyalarini targ`ib qilibgina qolmay, amaliy ishlar qilishga ham harakat qildi. Xususan, u Evropa nota tizimidan ilxomlanib «Xorazm tanbur chizig`i» deb nomlangan maxsus nota ixtiro qildi. Xiva shahrida nashriyot tashkil qildi. 1883 yilda esa Komil Xorazmiy raxnamoligida rus-tuzem maktabi ochildi. Komil Xorazmiyning qarashlari ziddiyatli va muayyan doirada cheklangan bo`lishiga qaramay, o`zbek xalqining ma`naviy tarakkiyotida ijobiy rol o`ynadi.
XIX asrning birinchi yarmida yashagan va ijod qilgan shoirlar - Nodira (1721-1843), Uvaysiy (1789-1850), Dilshod (1800-1906) O`zbekiston ijtimoiy-siyosiy fikri tarixida alohida o`rin egallaydilar. Ular o`zining butun ijodi davomida insonparvarlikni, adolatni, insoniy muhabbatni., o`zbek ayollarining orzu-umidlarini kuyladilar. Ular ham jamiyatdagi adolatsizlik, zulm donishmand va odil xukmdor bo`lganda bartaraf qilinishi mumkin, degan fikrda bo`ldilar.
Rejafa qaytish
Mavzu yuzasidan tayanch so`z va iboralar.
O`rta Osiyo, O`rta Osiyo xalqlarining XVI-XIX asrlardagi ijtimoiy-siyosiy fikri, diniy falsafiy oqim, so`fizim, tasavvuf, Podshoxxo`janing siyosiy va xuquqiy qarashlari, Mashrabning siyosiy va xuquqiy qarashlari, So`fi Olloyorning siyosiy va xuquqiy qarashlari, Munis Xorazmiyning siyosiy va xuquqiy qarashlari, Ogaxiyning siyosiy va xuquqiy qarashlari, Xiva xonligi, Buxoro xonligi, Ashtarxoniylar sulolasi, shayboniylar sulolasi, Komil Xorazmiyning siyosiy va xuquqiy qarashlari, Buxoro amirligi, xon, amir, devon, ko`kaldosh, otaliq.