O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan

O`qituvchi nutqining to`g`riligi.

Nutqning to`g`riligi uning adabiy til normalariga mosligidir. Adabiy til normalari ko`p tarmoqli bo`lgani uchun nutqning to`g`riligi ham bir qancha shartlarni o`zida qamraydi. To`g`ri, nutq o`zida adabiy tilning, fonetik, talaffuz, lug`aviy so`z yasalishi, grammatik (morfologik, sintaktik), uslubiy normalarini mujassamlashtirgan bo`lishi lozim. Bularning birortasidan biroz chetlashgan nutq ham to`g`ri nutq bo`la olmaydi.

Nutqning to`g`riligi uning eng muhim aloqaviy fazilatidir. Nutq to`g`ri bulmasa, boshqa kommunikativ fazilatlari ham vayron bo`ladi. Nutqning tuzilishi to`g`ri bo`lmaganda, uning mantiqiyligi, aniqligi, o`rinliligi kabilar haqida gapirib bo`lmaydi.
To`g`ri nutq tuzish uchun so`zlovchi adabiy til normalarini egallab olgan bo`lmog`i lozim. Bu esa juda murakkab, sermashaqqat ishdir.

TALAFFUZ NORMALARI.

Kishilar yoshlikda o`zi mansub bo`lgan sheva normalari asosida til o`rganadilar. Dialektal normalar juda qat`iy va qattiq amal qilgani uchun ularni buzish, ulardan qutulish oson ish emas. Nutq shaxsiy hodisa. Nutqni har bir shaxsning o`zi tuzadi. Normativlarni tanlash,

baholash ham shaxs tomonidan bajariladi. Norma bir variantni tanlaganiga qaramasdan, uning yonida boshqa (shaxsiy) variantlar ham turadi. Agar so`zlovchi adabiy normalarni yaxshi egallamagan bo`lsa yoki o`z shevasi bergan "shaxsiy" variantni afzal deb qarasa, uning nutqi adabiy normadan chetlashuvi mumkin.
Adabiy normani buzish nutq so`zlayotgan jarayonda to`siq hosil qilmagan hollarda ham tinglovchiga malol keladigan nimanidir paydo qiladi. Qiyoslang: Rais boradigon bo`pti.
Talaffuz deganda tilning tovush sistemasi - fonemalar, ularning sifatlari, ma`lum fonetik sharoitlarda o`zgarishlari ko`zda tutiladi.
O`zbek tili xususiyat jihatidan qariyb mustaqil qardosh tillarga teng bo`lgan uch lahjadan tarkib topgan. Bu lahjalar adabiy tilda so`zlayotgan kishilar nutqida har qadamda o`zining borligini sezdirib turadi.
Adabiy talaffuz ba`zi bir uslubiy xususiyatlariga ham egadir. Ba`zan so`z, so`z birikmalarining oddiy talaffuzidan nazmiy yoki kitobiy talaffuzi farq qilib turadi. Bunday talaffuzda so`zlar uslubiy buyokka ega buladi. So`zlashuv nutqida esa ular uslubiy buyoksiz aytila beradi. So`zlarning talaffuzi turli shaxslarda turli nutq sharoitlariga ko`ra qandaydir darajada o`ziga xoslik kasb etishi mumkin.