O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya va valeologiya asoslari kafedrasi valeologiya asoslari

Bolalarni havo muolajalari yordamida chiniqtirish.
Toza havo chiniqtirishning eng yaxshi va oson turi hisoblanadi.Bolalar ochiq Havoda bo’lganlarida asab va endokrin sistemalari tonusi oshadi,moddalar almashinuvi yaxshilanadi..SHu sababli bola toza havoda,ayniqsa yoz oylari ochiq havoda iloji boricha ko’p bo’lishi zarur.Bu davrda derazalarni ochib qo’yish zarur,shunda ultrabinafsha nurlar xonaga bemalol tushadi.Go’dak bolalarni chiniqtirishni yilning xar qanday faslida (yaxshisi ovqatlangandan 30-40 daqiqa o’tgach) boshlash mumkin.Bola dastlab toza havoda chiniqa boshlaydi.Bu xonani shamollatish,har kuni sayr qilish,ochiq havoda uxlash,havo vannalaridir .Xona kuz-qish faslida kuniga 10 daqiqadan 4-5 mahal,yozda esa kun bo’yi shamollatiladi.Bolla yilning issiq faslida tug’ilsa,tug’ruqxonadan olib kelingan birlanchi kunlardanoq uni havoga olib chiqib turish yoki xona darchasini ochib qo’yib uxlatish zarur.CHaqoloq kuz-qish faslida tug’ilsa,uni darchasi ochiq xonada olib yurib chiniqtira boshlanadi,bir oydan keyin esa harorat amida 8 S bo’lgan havoga oldin 10-15 daqiqa olib chiqiladi,keyin asta sekin sayr 2 soatgacha uzaytiriladi..Bola toza havoga kuniga 2 mahal olib chiqiladi,yilning issiq faslida esa u kun bo’yi ochiq havoda daraxtlar soyasida yoki ayvonlarda bo’lgani ma’qul.Sayr qilganda bolaning yuzi ochiq bo’lgani ma’qul.Bolani toza havoda uxlatish juda foydali.Kunduzi ayvonda uxlagan yaxshi.Issiq kunlarda soyada,havo harorati 30 S va undan yuqori bo’lganda bolalar issiqlab ketmasligi uchun derazalar ochib qo’yiladi.Nimjon,kamqon,o’pka siliga chalingan,asabiy bolalar havo vannalarini soyabon yoki daraxtlar tagida havo harorati kamida 22 S-20 S bo’lganda olishadi.Uyqu va ishtahaning yaxshilanishi,serharakatlilik,kayfiyatning ko’tarilishi havo vannnalari yaxshi ta’sir qilganinin bildiradi.Havo vannalarini bola 1,5-2 oyligidan boshlash lozim.Buning uchun bolani haftada ikki –uch marta 22 S dan past bo’lmagan havo haroratida 2-3 daqiqaga yalongoch qilib qo’yiladi.,keyin bu vaqtni asta uzaytirib go’dak 6 oylik bo’lganda 8 daqiqaga etkaziladi,yoshiga to’lay deb qolgand, kuniga 4 mahal 10-15 daqiqadan o’tkaziladi.Bolaning kiyimlarini echib qo’yish kerak.Bola yalongoch bo’lganda havo kuchli chiniqtiruvchi ta’sir ko’rsatadi.Markaziy Jismoniy mashiqlarni 3 turi tofovut etiladi:
1. Kuch bilan bajariluvchi jismoniy mashiqlar. Bu jismoniy mashiqlar mushaklarning maksimol qisqarishi bilan amalga oshiriladi. Bu guruhga shtanga , tosh, gantel ko’tarishlar kiradi.
2. Kuch va tezlik bilan bajariluvchi mashiqlar. Bu jismoniy mashiqlarda mushaklar bir vaqitda nisbatan katta kuch va tezlik bilan qisqaradi. Bu guruhga yugurib kelib uzoqqa sakrash, qumga sakrash va disk irg’itishlar kiradi.

3.Chidamlilikka asoslangan mashqlar. Bu mashqlarda mushaklardan kuch va tezlik talab qilinmayda. Bu guruhga sog’lomlashtiruvchi mashqlar kiradi.

Ushbu yuqorida keltirilgan jismoniy mashqlarni bajara olish qobiliyatini shifokor muntazam ravishda kuzatib borishi shart.Chunki jismoniy mashqlarni noto’g’ri tanlash, mashg’ulotlarda organizimning kuchi etmaydigan zo’riqishni bajarish salomatlikka zarar etkazibgina qolmay, sportga bo’lgan ishtiyoqni yo’qotadi. SHuning uchun o’rta va keksa yoshdagi kishilar katta jismoniy kuch sarflanadigan jismoniy mashqlarni bajarishlari maqsadga muvofiq emas. Yaxshisi keksa kishilar uchunchi yoki ikkinchi guruh mashqlarini bajarganlari ma’qul.Har xil jismoniy mashqlardan musobaqalar va o’quv-mashq mashg’ulotlarini tashkil qilish va o’tkazish sistemasi yig’indisi sportini tashkil qiladi va shtkazish sistemasi yig’indisi sportni tashkil qiladi. Sport – ingilizchadan tarjima qilinib, o’yin, ovunchoq ma’nosini bildiradi. Sport inson salomatligi va xarakat aktivligini saqlash uchun zarur bo’lgan muhim omil hisoblanadi. Sport mashg’ulotlarida asosiy talablardan biri- zo’riqish yoshga, jins va jismoniy tayyorgarlikka mos kelishidir.
Nazorat savollari:
1.Faol xarakat va salomatlik haqida nimalarni o’rgandingiz?
2.Chiniqish turlarini ayting?
3.Bolalarni chiniqtirishda qanday usullardan foydalaniladi?

2-AMALIY MASHG’ULOT:

MAVZU: Sog’lom turmush tarzi komponentlari.(Kun tartibi, ekologiya va baxtsiz hodisalarni oldini olish.)