O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya va valeologiya asoslari kafedrasi valeologiya asoslari

Nafas tizimi faoliyatiga ta’siri
Organizmda nafas tizimining muhimligi to’g’risida to’xtalmasa ham bo’ladi. Chekishning nafas tizimi, nafas yo’llariga hammadan ko’p zararli ekanligi ham barchaga ma’lum, chekish natijasida hosil bo’lgan tutunning zararli ta’sirlari yuqori nafas yo’llaridan boshlanadi. Natijada:
1) Yuqori va ichki nafas yo’llarida surunkali yallig’lanish jarayonlari paydo bo’laboshlaydi. Oqibatda traxeit, bronxit kasalliklar kelib chiqadi.
2) Ovoz boylamlariga ta’siri tufayli «chekuvchi ovozi» paydo bo’ladi. Ayniqsa ayollarda.
3) Bronxlarning shilliq pardalaridagi ikki qavatli tsilindrsimon, kipriksimon tebranuvchi epiteliy o’zgaradi, kiprikchalari yo’qolaboradi, qatlamlar soni ko’payadi, xujayralar ko’pburchakli shaklga o’tadi va ularning tashqi ta’sirotlarga chidamliligi o’zgaradi.
187
4) Kiprikchali hujayralar tebranib (1 soatda 40000 marta), chang zarralarini, shilliqlarni, bir soatda bir martagacha surib, himoya vazifani bajaradi. Ammo tutunning ta’siri tufayli, bunday tozalovchi-himoyalovchi vazifalarni izdan chiqaraboshlaydi.
5) To’plangan balg’amlar nerv tolalari uchlarining sezgirligini o’zgartirib, ta’sirlab, yo’tal paydo qiladi. Ayniqsa ertalab zo’rayadi. Kashandalar kechasi bilan yo’talib chiqadi. Bular chekuvchiga xos surunkali bronxitning belgisi hisoblanadi. Shuning uchun ham bunday chekuvchining uyiga o’g’ri tushmaydi. Chunki u doimo “hushyor” (“yo’talib”) chiqadi.
6) O’pka to’qimalarida yallig’lanishlar kuchaya boradi.
7) O’pka to’qimasining elastikligi pasayadi.
8) Kashanda yurganida nafas olishning qiyinlashishidan shikoyat qiladi.
9) Chekuvchilarda nafas olish va chiqarishning og’irlashishi, nafas siqilishi-astma kasalligini og’irlashtiradi.
10) Chekish natijasida boshqa kasalliklarning zo’rayishi kuzatiladi.
11) Nafas yo’llari «rak» kasalligi, chekuvchilarda chekmaydiganlarga nisbatan 10-20marta ko’p uchraydi.
Endokrin bezlar faoliyati va
Ko’payish tizimiga ta’siri
Ma’lumki, odam organizmnda bir qancha ichki sekretsiya bezlari mavjudki, ularsiz hayotni tasavvur qilish mumkin emas. Ular gipofiz bezi, qalqonsimon bez, qalqonsimon bez oldi bezi, me’da osti bezi, timus, buyrak usti va jinsiy bezlar, jigar ham shular jumlasidandir. «Endokrin bezlar» deyilishiga sabab, ular o’zlari ishlab chiqargan, murakkab oqsillardan hosil bo’lgan, o’ta kuchli (1grammning o’n millionidan ham kichik miqdorda) faol ta’sir etadigan, gormonlardan iborat. Bezlar ushbu gormonlarini to’g’ridan-to’g’ri qonga chiqaradi va ular organizmdagi barcha a’zolarning faoliyatini boshqarishda nerv tizimi bilan birgalikda qatnashadilar.
Endokrin bezlar ichida eng kichigi gipofiz bezi bo’lib, og’irligi 0,6- 0,8 gr. Eng katta bez jigar. Og’irligi 1,5kggacha boradi. Gipofiz eng kichik bo’lishiga qaramay barcha bezlarning faoliyatini o’zining sekretsiyasi bilan boshqarib turadi va u boshqa bezlar ustidan «dirijyorlik» vazifasini bajaradi. O’zi esa markaziy nerv tizimidagi gipotalamusga bo’ysunadi. Lekin, bularning hammasi miya po’stlog’idagi oliy nerv tizimiga tobe’ hisoblanadi.
Ko’pchilik chekuvchilarda jinsiy bezlar faoliyati susayib, jinsiy ojizlik – impotentsiya kelib chiqadi. (N.N.Belzev, 1977)
Chekishning homiladorlik va homilaga zararli ta’sirlari quyida bayon etiladi.