O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va geografiya fakultet

 

Birikish  reaksiyasi.Bunda  ikki  yoki  undan  ortiq  moddadan  bitta  yangi 

moddalar olinadi: 

                                       A+B+…..=C         

  Masalan: CaO+CO

2

=CaCO

3 

Ajralish reaksiyasi. Bir moddadan bir necha yangi modda hosil bo’ladi: 

                                        C=A+B+…..         

  Masalan:2H

2

O=2H

2

+O

2 

O’rin  olish  reaksiyasi.Bunday  reaksiyalarda  oddiy  modda  murakkab 

moddaning  tarkibiy  qismi  o’rnini  oladi,natijada  yangi  oddiy  va  murakkab 

moddalar hosil bo’ladi: 

                                        AB+C=AC+B 

Almashinish 

reaksiyasi 

Birikish 

reaksiyasi 

Ajralish 

reaksiyasi 

O’rin olish 

reaksiyasi 

Kimyoviy reaksiya turlari 

 

---

 

45 

 Masalan: Zn+2HCl=ZnCl

2

+H

2

 

Almashinish  reaksiyasi.Murakkab  moddalarning  tarkibiy  qismlari  o’zaro 

o’rin almashadi:                  

                                       AB+CD=AD+BC 

 Masalan:   NaOH+HCl=NaCl+H

2

O  

  O’quvchilarga  ba  mavzu  yanada  tushinarli  va  esda  qolarli  bo’lishi  uchun 

quydagi plakatdan foydalanish mumkin. 

Masalan:Birikish reaksiyasi. 

 

 

1-rasm 

Kimyoviy reaksiyalar davomida issiqlik chiqishi yoki yutilishiga qarab ham 

ekzotermik va endotermik reaksiyalarni farqlash mumkin. 

Issiqlik ajralib chiqishi bilan boradigan reaksiyalar ekzotermik reaksiyalar 

deyiladi.  Masalan:  vadorod  va  xlor  gazlaridan  vodorod  xlorid  xosil  bo’lish 

reaksiyasi issiqlik chiqishi bilan boradi: 

 

                                              H

2

+Cl

2

=2HCl  +Q 

Issiqlik  yutilishi  bilan  boradigan  reaksiyalar  endotermik  reaksiyalar 

deyiladi.Masalan,  azot  va  kisloroddan  yuqori  tempraturada  azot  (II)  oksidning 

xosil bo’lish reaksiyasi:  

                                              N

2

+O

2

=2NO  -Q   

---

 

46 

Ajralib chiqish yoki yutilgan issiqlik miqdori kimyoviy jarayonning  issiqlik 

effekti  deyiladi.Reaksyaning  issiqlik  effekti  hosil  bo’layotgan  va  uzilyotgan 

bog’lar energiyasi farqi bilan aniqlanadi va klojoullarda (kj) ifodalanadi 

O’quvchilarga  mavzu  tushinarli  bo’lishi  uchun  ekzotermik  reaksiyalarga 

mos quyidagi plakatlar asosida tushintirish mumkin[22]. 

 

2-rasm