O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

 
3 savol. AESdagi avariya natijasida hududning radioaktiv ifloslanishi 
Atrof muhitning radioaktiv ifloslanishi – 
suv, tuproq yoki havodagi 
radioaktiv 
moddalarning 
miqdori 
yo‘l 
qo‘yilishi 
mumkin 
bo‘lgan 

---

109
konsentratsiyadan ortib ketadigan ifloslanish. 
Radiatsiyaviy avariya –
uskuna nosozligi, xodimlar (personal)ning xatti-
harakatlari (harakatsizligi), tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlar 
tufayli kelib chiqqan, fuqarolarning belgilangan me’yorlardan ko‘proq nurlanish 
olishiga yoki atrof muhitning radioaktiv ifloslanishiga olib kelishi mumkin bo‘lgan 
yohud olib kelgan ionlashtiruvchi nurlanish manbai ustidan boshqaruvning izdan 
chiqishi. 
Atom elektr stansiyasi (AES) – 
atom (yadro) energiyasi elektr energiyasiga 
aylanadigan elektrostansiya. AESda atom reaktori energiya ishlab chiqaruvchi 
generator hisoblanadi. Reaktorda ayrim og‘ir elementlarning zanjir reaksiyasi 
sifatidagi bo‘linishida natijasida ajralib chiqadigan issiqlik, xuddi oddiy issiqlik 
elektr stansiyalaridagi kabi elektr energiyasiga aylanadi. AES yadro yoqilg‘isi 
(asosan, 233U, 235U, 235Pu) da ishlaydi.
Reaktor korpusining buzilishi yoki aktiv zonaning erishi natijasida 
kelib chiqqan avariyalarda quyidagilar chiqariladi: 
aktiv zonaning fragmentlari; 
yuqori aktiv chang ko’rinishidagi yoqilsh (chiqindi), u uzoq vaqt davomida 
aerozol’ ko’rinishida havoda bo’ladi, so’ngra, asosiy bulut ketganidan so’ng, 
atrofning radioaktiv zararlanishini keltiradigan yog’ingarchiliklar ko’rinishida 
tushishi mumkin; 
kremniyning ikki oksididan iborat bo’lgan lavalar, shuningdek issiq yoqilg’i 
bilan ta’siri natijasida erigan beton. Bunday lavalarning yaqinida dozaning quvvati 
8 000 r/soat bo’ladi va hattoki 5 daqiqa yonida turgandayoq inson uchun 
halokatlidir. 
Radioaktiv yog’ingarchilik bo’lganidan so’ng dastlabki vaqtda r-nurlanish 
manbasi bo’lgan yod-101 eng ko’p xavf tug’diradi. Uning qalqonsimon bezdan 
yarim parchalanishi davri biologik - 120 sutka, samarali - 7.6 sutkani tashkil qiladi. 
Bu avariya zonasida bo’lgan butun aholini tezlikda yod profilaktikasidan 
o’tkazishni taqozo etadi. 
Avariyaning eng og’ir asoratlari natijasida o’tkir nurli zararlanishdan 15 

---

110
ming o’lim holatlari, bilvosita oqibatlardan 100 ming o’lim holatlari sodir bo’lishi 
taxmin etiladi. Tanqidchilar esa umumiy hisobda 300 ming o’lim holatlarining 
sodir bo’lishini va o’n yilliklarga atrofning radioaktiv zararlanishini aytmoqdalar.