O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

 
Topshiriq 
1-variant 
1. Radioaktivlik tushunchasi va uning kashf qilinishi. 
2. Radioaktiv nurlanishning o’ziga xos xususiyatlari. 
2-variant 
1. Aktivlik tushunchasi. 
2. Doza tushunchasi. Nurlanish dozasini o‘lchash birliklari. 
 
Izoh:
Ushbu topshiriqni bajarishda guruh jurnalining toq nomeridan o’rin olgan 
talabalar birinchi variantdagi topshiriqni, jurnalning juft nomeridan o’rin olgan 
talabalar ikkinchi variantdagi topshiriqni bajaradilar. 

---

215
Amaliy mashg’ulot № 16 
Mavzu: 
Elektromagnit nurlanishlardan himoya ekranini hisoblash.
 
Mashg’ulot maqsadi. 
Talabalarga radioaktiv nurlanishlardan himoyalash uchun 
qo’yilgan ekranni hisoblashni o’rgatish. 
Radiatsion xavfsizlikni ta’minlash metodlari quyidagilardan iborat:
- manbalar quvvatini eng kam miqdorgacha kamaytirish (miqdoriy himoya); 
- manbalar bilan ishlash davomiyligini qisqartirish (vaqtiy himoya);
- manba bilan ishlash joyi masofasini uzaytirish (masofaviy himoya);
- manbani materiallar bilan ekranlashtirish (ekranli himoya). 
Ekranli himoya
nurlanishdan himoyalanishning ancha samarali usuli 
hisoblanadi. Ionlashuvchi nurlanishning turiga bog‘liq holda ekran sifatida 
foydalaniladigan material qalinligi va o‘lchamlari aniqlanadi. 
Tashqi nurlanish miqdorini kamaytirishning eng samarali usullaridan biri bu 
ekran bilan himoyalash 
hisoblanadi. 
Ekran bilan himoyalash – 
har xil qalinlikdagi va har xil materiallardan 
yasalgan ekranlarni qo’llash. 
Ekranlashtirish uchun qo’llaniladigan materialning turi nurning energiyasi va 
xarakteriga, uning quvvatiga va qo’llaniladigan materialning turiga bog’liq bo’ladi. 
Rentgen va gamma nurlaridan himoyalanish uchun qo’rg’oshin, qo’rg’oshinli 
shisha yoki rezinka, temir, g’isht, beton, suv ishlatiladi. Bunda ekranlar sifatida 
konteynerlar, qurilish konstruksiyalari, eshik, deraza, pol, shift, parda, fartuk, qo’lqop 
va ko’zoynaklar bo’lishi mumkin. 
Neytronlardan himoyalanish uchun bir necha qavatli himoya qo’llaniladi: 
1-qavat – tezkor neytronlarni susaytirish uchun (parafin, suv). 
2-qavat – sekin harakatlanuvchi neytronlarning shimish uchun (bor, kadmiy). 
3-qavat – sekin harakatlanuvchi neytronlarning yutilishida kelib chiqadigan 
gamma nurlarni yutish uchun. 
Beta nurlaridan himoyalanish uchun yengil materiallar qo’llaniladi (alyuminiy, 
plastmassa, organic shisha).