O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti

2-mavzu: Urug„-qabila va milliy dinlar Milliy dinlar. (2 soat) 
Reja: 
1. Qadimgi Xitoy milliy dinlari: konfutsiychilik va daosizm. 
2. Qadimgi Xindiston milliy dinlari: xinduizm va jaynizm 
3. Yaponiya milliy dini: Sintoizm (Shintoizm) 
4. Yaxudiylik dini 
Mavzuning o’quv maqsadi: 
Talabalarga ilk diniy tasavvurlar natijasida 
paydo bo‘lgan urug‘ qabila dinlari va shu asosda shakllangan milliy dinlar 
haqida ma‘lumot berish. 
Tayanch iboralar:
 
Ma‘budlar, Rim xudolari, Zevs, Afina, Aid Set, Dao, 
Yaxve, Ameterasu. 

---

20 
Insoniyat tarixida quldorlik tuzumida dastlabki sinfiy antogonistik 
munosabatlar, xususiy mulkchilik munosabati hukmronlik qilgan, dastlabki davlat 
darajasidagi siyosiy kuchlar paydo bo‘lgan edi. 
Ishlab 
chiqarish 
jarayonida 
ovchilik, 
chorvachilik, 
dehqonchilik, 
hunarmandchilik, savdogarlik, me‘morchilik, harbiy kuchlar, urush harakatlari, 
oilaviy munosabatlar, ijtimoiy hayotda sinfiy va tabaqaviy bo‘linish, san‘at turlari, 
sport musobaqalari, aqliy va jismoniy mehnat turlari paydo bo‘lishi natijasida diniy 
tasavvurlarda ham keskin o‘zgarishlar yuz berdi. 
Tarixiy jarayonlarning ob‘ektiv rivojlanish qonuniyat-lari hali inson 
tomonidan anglab etilmaganligi, tabiat va jamiyatda sodir bo‘layotgan yaxshi va 
yomon voqea-hodisalar sabablari odamlar uchun noma‘lum bo‘lganligi uchun ana 
shu sabablar ilohiyotdan qidirilgan, shunga muvofiq keladigan mifologik obrazlar, 
rivoyatlar to‘qilgan. Shu tariqa ilohiyotning oliy obrazlari-xudolar to‘g‘risida, 
ma‘budalar haqida tasavvurlar paydo bo‘lgan. 
Politeizm, ya‘ni grekchada poli-ko‘p, teos-xudo - ko‘p xudolik dini quldorlik 
davrining klassik dini edi. Siyosiy hokimiyat, hukmron tabaqalar, quldor 
zodagonlar, sarkarda-lar, podsholar siyosatiga va ijtimoiy mavqeiga mos keladigan 
xudolar va ilohiy homiylar ham to‘qilgan. Natijada Osmon, Quyosh, yulduz, 
yorug‘lik va zulmat, oy, yil fasllari, suv, shamol, o‘rmon, tog‘, bo‘ron, dengiz, Er 
osti, dehqonchilik, uzumchilik, o‘tloqlar, hayvon va o‘simliklar, urush, adolat, 
omad, oila, muhabbat, go‘zallik xudolari, ma‘budalari, bosh xudolar, yaxshilik, 
yovuzlik xudolari kabi ko‘pdan ko‘p xudolarga sig‘inish vujudga kelgan.
Qadimgi greklar dini (xristian dinigacha bo‘lgan davrlardagi) politeizm - ko‘p 
xudolikning klassik namunasi-dir. Osmon egasi, bosh (pontion) xudo Zevs 
qadimgi greklarning oliy xudosi edi. Uning ukasi Poseydon dengizlar xudosi edi, 
yana bir ukasi Aid er osti xudosi, Zevsning rafiqasi (xotini) Gera er-xotinlikning 
homiysi edi. Ares - urush xudosi, Afina - donolik ma‘budasi, Apollon - Quyosh 
xudosi va san‘at homiysi, Artemida - Oy ma‘budasi va ovchilik homiysi, Dionis - 
uzumchilik, vinochilik va ayshu ishrat, hosil, dehqonchilik xudosi edi. Grek 
xudolarining ―hayot yo‘lini‖ o‘zlarining hayot yo‘lidan kam farq qiladi. Masalan, 

---

21 
grek jangchilari jang oldidan Xudo - Aresga sig‘inib undan g‘alaba qozonishga 
ko‘mak-madad kutadilar. Agar urushda zafar qozonsalar Ares sharafiga katta, 
tantanali, bayramona Marosim o‘tkazadilar. Er osti xudosi Aid saltanatida vafot 
qilgan oliy tabaqa vakili joni-ruhi yaxshi nufuzli o‘rinni egallasa, qullar, qashshoq 
kishilar joni-ruhi ayanchli ahvolda yashaydi. Ya‘ni Er yuzida tenglik 
bo‘lmaganidek, oxiratda, Er ostida ham tenglik bo‘lmaydi. 
Qadimgi 
rimliklarda ham greklarniki kabi ko‘p xudolar mavjud edi. Rimliklarning bosh 
xudosi Yupiter, urush xudosi Mars, Yupiterning xotini Yunona, Donolik 
ma‘budasi Venera, eng e‘zozlanadigan xudolar edi. Rimliklar ajdod ruhiga ham 
sig‘inganlar. Rimliklar tomonidan bosib olingan eronliklar xudosi Mitra, Misr 
ma‘budasi Isida ham Rim xudolari qatorida hurmat qilingan. Milliy dinlar uzoq 
evolyutsion o‘zgarishni boshidan kechirganlar.