O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-pedagogika instituti

Bosimning turli o‘lchov birliklari orasidagi nisbati
. 
Birliklar 
Pa 
Bar 
kgk/sm
2
kgm/m
2
(mm 
suv. ust) 
mm sim. ust. 
1 Pa 
1 
10
-5
1,0197·10
-5
0,10197 
7,6006·10
-5
1 Bar 
10
5
1 
1,0197 
1,0197·10
4
750,06 
1 kgk/sm
2
9,8066·10
4
0,98066 
1 
10
4
735,56 
1 kgk/m
2
(mm.suv. ust) 
9,8066 
0,98066·10
-4
10
-4
1 
7,3566·10
-4
1 mm sim. 
ust 
133,32 
1,3332·10
-3
1,33595·10
-3
13,595 
1 
O‘lchashda mutlaq, ortiqcha, atmosfera va vakuum bosimlar mavjud. R
mut
– 
mutlaq bosim –
modda holatining (suyuqlik, gaz, bug‘) parametri bo‘lib, R
atm
– 
atmosfera va R
ort
– ortiqcha bosimlar yig‘indisidan iborat: 
R
mut
=R
atm
+R
ort

(3.2) 
Ortiqcha bosim
mutlaq va atmosfera bosimlari oralaridagi farqdan iborat: 
R
ort
=R
mut
-R
atm
(3.3) 
Atmosfera bosimi
– yer atmosferasidagi havo ustunining bosimi; uning qiymati 
barometrlar bilan o‘lchanadi, shuning uchun bu bosim ko‘pincha 
barometrik
bosim 
deb ataladi. Agar mutlaq bosim atmosfera bosimidan kichik bo‘lsa, 
vakuum
 
(siyraklanish)
sodir bo‘ladi. 
R
v
=R
atm
-R
mut
(3.4) 
Bosim asboblari ishlash prinsipiga va o‘lchanayotgan kattalikning turiga ko‘ra 
quyidagi turlarga bo‘linadi. 
Bosim o‘lchaydigan asboblar ishlash prinsiplariga ko‘ra suyuqlikli, 
deformatsion (prujinali), yuk-porshenli, elektr, ionli va issiqlik turlariga bo‘linadi. 
O‘lchanayotgan bosim kattalikgining turiga ko‘ra o‘lchash asboblari quyidagi 
turlarga bo‘linadi: 
1) manometr – mutlaq va ortiqcha bosimni o‘lchaydi; 
2) barometr – atmosfera bosimini o‘lchaydi; 
3) vakuummetr – berk idish ichidagi suyuqlik va gaz bosimining siyraklanishini 
o‘lchaydi; 
4) manovakuummetr – ortiqcha bosim va siyraklanishlarni o‘lchaydi; 
5) naporomer – kichik qiymatli ortiqcha bosimni o‘lchaydi; 
6) tyagomer – kichik qiymatli siyraklanishni o‘lchaydi; 
7) tyagonaporomer – kichik qiymatli bosim va siyraklanishlarni o‘lchaydi; 
8) differensial manometr – ikki bosim ayirmasini (bosimlar farqini) o‘lchaydi. 
Quyida sanoatda eng ko‘p tarqalgan usullar va asboblar ko‘rib chiqilgan. 

---

17