O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-pedagogika instituti

Nurlanish pirometrlarining ishlash prinsipi
qizdirilgan jismning issiqligi 
ta’sirida hosil bo‘lgan nurlanish energiyasini o‘lchashga asoslangan. Nurlanish 
pirometrlari 20 dan 6000 °C gacha bo‘lgan haroratlarni o‘lchashda ishlatiladi. 
Issiqlik nurlanishi nurlanayotgan jism ichki energiyasining elektromagnit 
to‘lqinlari tarzida tarqalish jarayonidan iborat. Bu to‘lqinlar boshqa jismlar 
tomonidan yutilganda ular qaytadan issiqlik energiyasiga aylanadi. Jismlar haroratiga 
teng bo‘lgan elektromagnit to‘lqinlarni 0 dan ∞ gacha bo‘lgan oraliqda tarqatadi. 
Qattiq va suyuq moddalarning ko‘pi nurlanishning uzluksiz spektriga ega, ya’ni 
barcha uzunliklardagi to‘lqinlarni tarqatadm. Boshqa moddalar (sof metallar va 
gazlar) nurlanishning selektiv spektoriga ega, ya’ni ular to‘lqinlarni spektrning 
ma’lum chegaralaridagina tarqatadi. To‘lqin uzunligi λ≈0,4 dan λ≈0,76mkm gacha 
bo‘lgan chegara ko‘rinadigan spektrga moc keladi. Ko‘rinadigan spektrning har bir 
to‘lqin uzunligi ma’lum rangga mos keladi. 
λ≈0,4 dan λ≈0,44 mkm gacha bo‘lgan to‘lqin uzunliklari to‘q binafsha rangga, 
λ≈0,44 dan λ≈0,49 mkm gacha – ko‘k zangori, λ≈ 0,49 dan λ≈0,59 mkm gacha to‘q 
va och yashil; λ≈0,58 dan λ≈0,63 mkm gacha – sariq – to‘q sariq; λ≈0,63 dan λ≈0,76 
mkm gacha – och va to‘q qizil rangga mos keladi. λ≈0,76 mkm uzunlikdagi to‘lqinlar 
ko‘rinmaydigan infraqizil issiqlik nuriga kiradi. 
Bosim texnologik jarayonlarning asosiy parametrlaridan biridir. Ishlab chiqarish 
jarayonlarining to‘g‘ri olib borilishi, ko‘pincha bosim kattaligiga bog‘liq bo‘ladi. 
Tekis sirtga normal ta’sir ko‘rsatuvchi tekis taqsimlangan kuch 
bosim
deb 
ataladi: 
S
F
P

, (3.1) 
bu yerda, S – tekislik yuzi; F – shu tekislik yuziga tik ta’sir qiladigan bosim kuchi. 

---

16 
Bosim xalqaro birliklar tizimida paskal (Pa) bilan o‘lchanadi. 1 Pa qiymati 
jihatidan kuchga perpendikulyar bo‘lgan 1 m
2
yuzaga tekis taqsimlangan 1 N kuch 
hosil qilgan bosimga teng (N/m
2
). Karrali kPa va MPa birliklar keng qo‘llaniladi, 
kgk/sm
2
, bar, kgk/m
2
(mm suv ust.), mm sim. ust. kabi birliklardan ham foydalanish 
mumkin. 3.1-jadvalda ko‘p uchraydigan bosim birliklarining nisbati keltirilgan.
3.1 – jadval.