|
Savol va topshiriqlar
1. Markaziy Osiyo xalqlarining ijtimoiy-siyosiy hayotidagi tub o’zgarishlar haqida nimalarni bilasiz?
Markaziy Osiyoga Yevropa madaniyatining kirib kelishi haqida gapirib bering.
Ma’rifatparvarlik va «jadidchilik» harakatlarining vujudga kelishi haqida gapirib bering.
Tayanch so’z va iboralar:
Evropa madaniyati, rus-tuzem maktablari, ma’rifatparvarlar, jadidlar, teatr san’ati, yangi usul maktablari, “qadimiychilar”, “yangichilar”
Mavzu: Turkistonda Oktyabr to’ntarishi va o’lkadagi ijtimoiy-madaniy jarayonlar.
REJA:
1. Oktyabr to’ntarishi va sho’rolar madaniy-ma’rifiy ishlari tizimining vujudga kelishi;
2. Madaniy - ma’rifiy muassasalarning faoliyati.
1917 yil 7 noyabr kuni ro’y bergan, tarixda Ulug’ Oktyabr sotsialistik revolyutsiyasi deb nom olgan Oktyabr to’ntarishidan so’ng madaniy revolyutsiya qilish, sotsialistik madaniyatni yaratish ishiga jadal kirishiladi.
Proletar madaniyatini yangidan yaratish zarur degan g’oyani ilgari surgan proletkulьtchilar qadimdan qolgan barcha moddiy va ma’naviy madaniyatni yo’q qilib tashlashga kirishadilar. Qadimiy kitoblar, arxitektura yodgorliklari, masjidu madrasalarga hujum boshlanadi. Kitoblar yondiriladi, binolarning ayrimlari buzib tashlanadi, ayrimlari esa omborxona, otxonalarga aylantiriladi.
2-bosqichdagi vazifalarga kishilar ongidagi diniy va eskilik sarqitlarni tugatish, barcha jamoat tashkilotlari a’zolarida kommunistik onglilikni va axloqni tarbiyalash, ishchi va dehqonlarning madaniy hamda texnikaviy saviyasini ziyolilar saviyasi darajasiga ko’tarish, kommunizmning moddiy-texnika bazasini yaratish va kommunistik ijtimoiy munosabatlarni qaror toptirish, xalq ommasining sovodsizligini, qoloqligini, diniy urf-odatlarni, aqliy mehnat bilan jismoniy mehnat o’rtasidagi tafovutlarni tugatish kabilar kirar edi.
Maorif xalq komissarligi huzurida barcha madaniy-oqartuv ishlariga rahbarlik qiluvchi maktabdan tashqari bo’lim tashkil etiladi. «Savodsizlikni tugatish» shiori ostida respublikamizning 8 yoshdan 50 yoshgacha bo’lgan barcha aholisi o’qish, yozishni o’rganishga majbur etiladi. SHu davrlarda 1000 ga yaqin savodsizlikni tugatish maktablari, ko’plab kutubxona, qiroatxona, klub, qizil choyxona,xotin-qizlar klublari ham ish olib bordi. Teatr san’ati rivojiga e’tibor berilib, 1918 yilda o’lkan sayyor drammatik truppasi tashkil etildi. Toshkentda M.Uyg’ur boshchiligida drammatik truppa tuziladi, teatr maktabi ochiladi. o’zbekiston kompartiyasi o’zining 1925 y-gi 1-s’ezdida madaniy-oqartuv ishlari xalqda rezolyutsiya ishlarni kuchaytirish, savodsizlikni tugatish maktablarni ko’paytirish, «bitsin savodsizlik» degan jamoat tashkiloti qishloq yacheykalarini mustaxkamlash, bu ishlarga o’qituvchilarni jalb qilish, talabalardan qishloqlarga madaniy yordam ko’rsatuvchi otryadlar tuzish lozimligi ko’rsatiladi.
O’zbekiston kompartiyasining II s’ezdida «Klub ishi» haqida alohida rezolyutsiya qabul qilindi. Unda klub ishchilar ommasi madaniy saviyasini oshirishning eng sinalgan, ommani Sovet hokimiyati va partiya vazifalarini bajarishga, sotsialistik qurilish masalalarini muxokama qilishga jalb etishning vositalaridan biri ekanligi hamda ushbu vazifalarni ishchilar ommasi faolligi va xavaskorligini oshirish asosida olib borishi lozimligi ko’rsatiladi.
Kadrlar tayyorlashni yaxshilash maqsadida ishchilar fakulteti va kechki kurslar tashkil etiladi. SHunday qilib, SHo’rolar davrida ijtimoiy-madaniy faoliyat davlat tizimiga aylantirilib, sovet mafkurasining bir qismi bo’lib qoldi. Bu davrdagi ijtimoiy-madaniy faoliyatining asosiy maqsadi bitta aholini kommunistik ruhda tarbiyalashdan iborat edi.
Mamlakatda sotsializmning uzil-kesil g’alaba qozonishi bilan madaniy revolyutsiyaning 1-davri tugallandi, deb hisoblandi.Bu davrda savodsizlikni tugatish, yangi sovet ziyolilarini yetishtirish, umumiy majburiy ta’limni joriy etish, madaniyat tarkibidan feodal va burjua ideologiyasini siqib chiqarish, marksizm-leninizm ideologiyasini butun jamiyat ideologiyasiga aylantirish, aqliy mehnat bilan jismoniy mehnat o’rtasidagi qarama-qarshilikni tugatish, shaklan milliy va mazmunan sotsialistik madaniyatni shakllantirish kabi masalalar dolzarb qilib qo’yildi.
Mana shu rejalashtirilgan siyosat natijasida SHo’rolar davrida ijtimoiy-madaniy muassasalar xalqqa xizmat qilish o’rniga, butunlay kommunistik g’oyalarni targ’ib qiluvchi maskanlarga aylantirildi. SHaklan milliy, mazmunan sotsialistik asarlar yaratish talabi esa bir-biriga o’xshash, mazmunan sayoz, bir xil qolipga solingan zo’rma-zo’raki yozilgan asarlar yaratilishiga zamin bo’ldi.
SHo’rolar davri ijtimoiy-madaniy faoliyatida mahalliy sharoitni hisobga olmaslik, Yevropa va Rossiyaga xos shakllarni zo’rma-zo’raki tiqishtirish, madaniy meros va milliy an’analarni inkor etish, buzib ko’rsatish xalq ijodini mensimaslik kabi ko’plab xatoliklar mavjud edi.
SHo’rolar davrida quyidagi shakllardan ko’proq foydalanilar edi: jonli gazeta, og’zaki jurnal, miting kechalari, portret kechalari, kontsert lektsiyalar, agid sudlar, namoyish, tematik kechalar, agitbrigada tomoshalari va xokazolar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
