O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

6.QUYI AMUDARYo IQTISODIY RAYONI. Qoraqalpog’iston Respublikasi (16.01.1936-9.04.1993 y.) va Xorazm (15.01.1938 y.) viloyatidan tarkib topgan respublikaning eng chekka shimoli – g’arbiy qismini egallagan. Uning maydoni 172,7 ming km² yoki mamlakat hududining 38,4 foizini tashkil etadi. Qoraqalpog’ison Respublikasi maydoni jihatdan respublikada eng oldingi o’rinda turadi (166,6 ming km² ), Xorazm viloyatiniki esa 6,1 ming km² ni tashkil etadi. Shu boisdan ham bu jihatdan O’zbekiston Respublikasining eng katta iqtisodiy rayoni hisoblanadi. Rayon, Amudaryoning quyi oqimida, Orol dengizining janubiy qismida Qizilqum cho’lining g’arbida va Ustyurt platosining sharqiy qismida va O’zbekiston Respublikasining shimoli­ g’arbiy chekkasida joylashgan. Tabiiy sharoitiga ko’ra xilma-xil, asosan tekisliklardan iborat, faqatgina Sulton Uvays tog’i va ayrim qirlar qad ko’tarib turadi.

Mamlakat mehnat taqsimotida rayon iqtisodiyoti agrar­industrial yo’nalishga ega paxtachilik, donchilik, chorvachilik hamda oziq­-ovqat, tog’-­kon kimyosi, qurilish materiallari va to’qimachilik, engil sanoatning ayrim tarmoqlari rivojlanganligi bilan ko’zga tashlanadi. Shunga binoan, rayonda paxta, sholi, jun, o’simlik yog’i, gilam, trikotaj, non va non mahsulotlari, omuxta em, alkogolsiz ichimliklar ishlab chiqarish yo’lga qo’yilgan. Bundan tashqari, rayonda xalqaro turizmni rivojlantirish uchun shart-sharoit mavjud.

Rayon hududida tabiiy gaz, neft, har xil tuzlar, qurilish materiallari va boshqa foydali qazilmalarning konlari ochilgan.

Aholisining urbanizatsiyalashgan darajasiga ko’ra respublikada Toshkent iqtisodiy rayondan keyin ikkinchi o’rinda turadi. Mehnat resurslari bilan yaxshi ta’minlangan. Unga O’zbekistonda jami band aholining 10,6 foizi to’g’ri keladi. Bu yalpi ichki mahsulot va sanoat ishlab chiqarish hajmiga xos ko’rsatkichlardan nisbatan yuqoridir.

Xo’jaligining negizini qishloq xo’jaligi, avvalombor paxtachilik, sholichilik va yaylov chorvachiligi egallaydi. Rayonga O’zbekistonda etishtirilgan paxtaning deyarli 12 foizini, sholining 4/5 ismi to’g’ri keladi. Iqlimning keyingi yillarda quruq kelishi Amudaryo suvining keskin kamayishiga, oqibatda esa sholi maydonlari, yalpi hosili va hosildorligining qisqarishiga olib keladi. Suvning etishmasligi paxtachilik va chorvachillikka ham ziyon etkazdi. Bunday holat Orol dengizi atrofidagi ekologik inqiroz bilan birgalikda rayonning iqtisodiy-ijtimoiy hayotiga juda katta salbiy ta’sir ko’rsatmoqda.

Sanoat tarmoqlaridan yoqilg’i, elektroenergetika, kimyo, qurilish materiallari, ayniqsa engil va oziq-ovqat tarmoqlari yaxshi rivojlangan. Qo’ng’irot shahrida O’zbekistonda yagona soda zavodi ishlaydi. Rayonda Taxiatosh IESi, Urganch yog’-moy zavodi, Xo’jayli go’sht Kombinati va boshqalar ajralib turadi.

Rayonga O’zbekiston miqyosida amalga oshirilgan eksportning 6.3 foizi, importning 4,5 foizi to’g’ri keladi. Bu iqtisodiy salohiyati yuqori bo’lgan Quyi Amudaryo iqtisodiy rayni uchun uncha katta ko’rsatkich emas.