O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

3.Ishlab chiqarishni tashkil etishning asosiy shakllari.

Ishlab chiqarishni tashkil etishning asosiy shakllari mujassamlashuv, ixtisoslashuv, kooperatsiya va kombinatsiya ayni paytda ijtimoiy va hududiy jihatlarga ega.

Mujassamlashuv ishlab chiqarishning to’planishi geografik jihatdan, avvalo, moddiy sohalar – sanoat, qishloq xo’jaligi, transportda yaqqol namoyn bo’ladi. Fan ob’ektini aynan shu tarmoqlarning hududiy tashkil etilishi, joylashish xususiyatlari belgilab beradi. Ijtimoiy ob’ektlarning hududiy tashkil etilishi esa xalq xo’jaligining barcha tarmoqlarida turlicha bo’ladi.

Ixtisoslashuv mehnat taqsimoti va iqtisodiy rayonlarning tarkib topishi bilan chambarchas bog’liqdir.Uning uch bosqichi – korxona, shahar va tuman miqyosidagi ixtisoslashuvi, shuningdek, uch turi – qism (detal); texnologik yoki ayrim mahsulot va predmet (tovar mahsuloti ishlab chiqarish) ixtisoslashuvi mavjud.

Kooperatsiya mahsulot yaratish turli korxonalarning hamkorligi bo’lib, bunda ularning tarmoq holda joylashuvi kuzatiladi. Bunda qatnashuvchi korxonalar soni vujudga kelayotgan mahsulotning murakkabligiga bog’liq bo’ladi.

Kombinattsiya kooperatsiyaga o’xshab korxonalar birlashmasidan iborat. Bunda tarqoq holda joylashgan birlik emas, balki ularning hududiy umumiyligi tushuniladi. Kooperattsiyada mahsulot bir xil bo’lsa, kombinattsiyada, aksincha, xom ashyo bir xil bo’lib, undan olingan mahsulot turlicha bo’ladi. Kombinatlashuv ma’lum turdagi xom ashyoni chuqur texnologik qayta ishlagan holda mahsulotlar ishlab chiqarishni anglatadi.