O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya va valeologiya asoslari kafedrasi

3. Muskul to'qima - tolalarining protoplasida nerv sistemasi tasirida qisqarish qobiliyatiga ega bo'lgan differensiyalashgan maxsus ingichka tolalar bo'lishi bilan boshqa to'qimalardan farq qiladi. Tuzilishiga va joylashishiga qarab, ikki xil bo'ladi.

1) Silliq muskul to'qima - ichki organlar, qon va limfa tomirlarining devorlarida joylashgan bo'lib, 1ta yadroli duksimon hujayralardan tuzilgan. Bu to'qimalar tarkibidagi elastik va kallagen tolalar, ularning hujayralarini o'zaro birlashtirib, tayanch vazifasini bajaradi. 2) Ko'ndalang- targ'il muskullar-skeletni qoplab joylashadi. Har bir muskul tolasining yuzaga yaqin o'zagi va protoplazmasi bor bo'lib, yupqa va tiniq parda bilan o'ralgan. Bu muskullar o'z ixtiyorimiz bilan qisqaradi. Bu muskul tolalarining qisqaruvchi moddasi mikraskopda ko'ndalang-targ'il bilan ko'rinadi. Chunki muskul tolasida izotop va anizotop zarrachalari nurni turlicha sindiradi.

4. Nerv to'qima - neyron va neyrogliyadan tashkil topgan bo'lib, tashqi muhitdan keladigan ta'surotlarni va sezgilarni o'tkazish vazifasini bajaradi. Neyron bir qancha o'siqlar dendrit va bitta uzun o'siq aksondan hamda nerv uchlaridan iborat. Dendritlar odatda sezgilarni hujayra tanasiga qarab yo'naltirsa, akson hujayra tanasidan boshqa neyronlarga olib boradi. Nerv hujayralarining protoplamasida umumiy organlardan tashqari, ularga xos bo'lgan tigrond modda va neyrofibrillar bo'lishi bilan farqlanadi. Neyrofibrillar ingichka ipchalar shaklida bo'lib, nerv hujayralarining sitoplazmasida turli tomonga qarab yo'nalib, tur tashkil qilib joylashadi.

Odam yer yuzida harakat qilish qobiliyatiga ega. Harakat apparati o'z navbatida aktiv harakatchan qismi muskullar, passiv qismi suyaklarga ajratiladi. Lekin muskullar, suyaklar va ularni birlashtirib turgan boylamlarning vazifalari bir -birlariga bog'liq bo'lib, bir embrional qavat - mezodermadan rivojlanadi. Harakat apparati uchta 1) suyak; 2) suyaklarni birlashtiruvchi boylamlar; 3) muskul sistemasidan tashkil topgan.

Harakat sistemasi organizmning ko'p qismini tashkil etadi yoki gavdaning umumiy og'irligiga nisbatan 72,45% tashkil etadi. Shu jumladan muskullar gavdaning 2/5 qismi, suyaklar esa 1/5 – 1/7 qismini -tashkil etadi.