O‟zbekiston Respublikasi Oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi N. N. Maxmudov, T. R. Yuldashev, B. Sh. Akramov

2.2. Tovar neftning sifatiga qo„yilgan talablar 
          Texnikaning  rivojlanishi  neft  va  neft  mahsulotlarining    assortementiga  va 
sifatiga  bo„lgan  talablarni  oshiradi  hamda  ishlab  chiqarish  jarayonlarini 
takomillashtirishni  talab  qiladi.  Shuning  uchun  tovar  neftning  sifati  qayta  ishlash 
jarayonida  doimiy  ravishda  nazorat  qilib  boriladi.  Neft  mahsulotlarini    va  ularni 
sinash  metodlarini  nazorat  qilishni  tashkillashtiirish  standartsiz  amalga 
oshirilmaydi.  Standart  masalalari    ko„p  tarmoqlidir.  Ishlab  chiqariladigan 
mahsulotlarni  tashish  va  ishlab  chiqarish  texnologiyasiga  qo„yilgan  talablarni 
bajarilishi  hamda  qoniqtirilishi  iste‟molchilarni  va  ishlab  chiqaruvchilarning 
manfatini - asossiz e‟tirozlardan himoya qiladi. 

---

 
32  
 
Davlat  standart  tizimi  quyidagi  kategoriyalarga  bo„linadi:  neft  mahslotlari  
davlat  standarti  (GOST),  tarmoq  standarti  (OST),  respublika  standarti  (RST), 
korxona standarti (GTP), texnik shartlar (TU). 
Davlat  standartining  majburiyatlariga  neft  va  neft  mahsulotlarini  tashish 
tashkilotlari  hamda  korxonalar  to„liq  rioya  qilishlari  shartdir.  Bu  hujjatlarda  eng 
muhim  ishlatish  xossalari,  chegaraviy  qiymatlarni  o„zgarmas  qiymatlari,  spetsifik 
tayinlanishlar  va  foydalanish  shartlarining  fizik-kimyoviy  shakllanishlarining 
ruyxatlari o„rnatiladi. 
 
Neft va neft mahsulotlarining sifati deganda ularni tayinlanishiga yaroqligini 
ta‟minlab  beradigan  umumiy  xossalarga  aytiladi.    Xossalar  ikkita  asosiy 
guruhlarga ajratiladi: fizik-kimyoviy va ishlatish (texnologik). 
 
Neftning  va  neft  mahsulotining  asosiy  holatini  tavsiflovchi  xossalari  va 
tarkibi  (zichlik,  qavushqoqlik,  fraksiya  tarkibi).  Ishlatish  xossalari  neft 
mahsulotlarini  belgilangan  sohada  qo„llanilish  samaradorligini  aniqlaydi.    Neft 
mahsulotlarini  ba‟zi  bir  xossalari  eng  sodda  fizik-kimyoviy  xossalar  yordamida 
baholanadi.  Yuqorida  keltirilgan  fizik-kimyoviy  xossalarni  moddalarning  eng 
sodda xossasi orqali aniqlash mumkin. 
 
Neft va neft mahsulotlari ko„pincha amaliyotda sifat sathi bilan baholanadi. 
Optimal sathiga - 
iste‟molchilarning talablarini to„liq qoniqtirish orqali erishiladi.  
Sifat  sathi  har  bir  xossaning  sathiga  va  xossalarning  ahamiyati  bog„liqdir.  
Mahsulot xossasining sifatini tashkil etuvchi bir yoki bir nechta miqdoriy tavsiflar 
– uning sifat ko„rsatgichini aniqlaydi. Neftni qayta ishlash zavodlaridagi neftning 
sifatini  qoniqtiruvchi  talab  davlat  standarti  talablariga  mos  kelishi  kerak  va 
ularning ko„rsatgichlari 2.1 –jadvalda keltirilgan. 
                                                                                                               2. 1-jadval 
                                    Tovar neftining sifat ko„rsatgichlari 
Ko„rsatgichlar 
Neftning guruhi 
I 
II 
III 
Suvning tarkibi 
<0,5 
<1 
<1 
Xlor tuzining tarkibi, mg/l 
<100 
<300 
<800 
Mexanik 
aralashmalarning 
tarkibi, 
%,katta emas  
<0,05 
<0,05 
<0,05 
To„yingan bug„ bosimi, Pa, katta emas 
<66650 
<66650 
<66650 
 

---

 
33  
 
Neftning  xossasini  sifati  va  tahlili  hamda  baholash  usullarining  ko„pchiligi 
tayinlanishi  bo„yicha  standartlashtirilgan.
 
Ular  qabul  qilish  –  topshirish,  nazorat, 
to„liq, arbitraj va maxsus turlarga bo„linadi. 
 
Qabulga  topshirish  tahlili-
  ishlab  chiqarish,  olib  kelingan  yoki  tushirilgan 
neft  mahsulotlarini  sifat ko„rsatgichlarini  ishlab  chiqarilishiga mosligini o„rnatish 
uchun  keltiriladi. 
Nazorat  tahlili-
  neft  mahsulotlarini  saqlash  yoki  tayyorlash 
jarayonida amalga oshiriladi. 
To‘liq tahlil-
 zavoddan ortilgan partiya  mahsulotlari 
uchun    asosiy  ishlatish  xossalari  bo„yicha  sifat  bahosini  berishda  qo„llaniladi. 
Arbitraj  tahlili-
  ishlab  chiqaruvchi  bilan  iste‟molchi  o„rtasida  har  xil 
kelishmovchiliklar  paydo  bo„lganda  shu  mahsulotni  ishlab  chiqargan  bosh 
tashkilot  tomonidan  yoki  boshqa  bog„liq  bo„lmagan  betaraf  laboratoriya  
tomonidan  bajariladi.  Maxsus  tahlil  neft  mahsulotlari  guruhining  kichik  guruhi 
tomonidan  olib  boriladi.  Masalan,  neftni  fraksion  tarkibini  aniqlash,  yog„ning 
barqarorligini tekshirish va h.k.