O‟zbekiston Respublikasi Oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi N. N. Maxmudov, T. R. Yuldashev, B. Sh. Akramov

 2.7
. 
Neftni tayyorlash qurilmasini loyihalashtirish asoslari 
Neft konlarini jihozlashni loyihalashtirishda va neftni tayyorlash qurilmasini 
ishlatishda  samarali  qarorlarni  qobul  qilish  bо„yicha  “О„zLITIneftgaz”  OAJda 
quvvati  10...1000  ming  tonna  yil  miqdoridagi  mahsulotlarni  ishlaydigan 
qurilmalarning  sxemasi  ishlangan.  NTQsining  asosiy  texnik  parametrlariga  ishlab 
chiqarishning  unumdorlik  kо„rsatgichi  kiradi  va  tovar  neft  bо„yicha  kо„rsatgich 
tonna/kunda  о„lchanadi.  NTQsining  statik  va  kuzatuv  natijasida  olingan 
unumdorlikni parametrik qatori  2.6-jadvalda keltirilgan.       
 
                                                                                        

---

 
59  
 2.6- jadval 
NTQ sining unumdorlik parametrik qatori 
Tovar neftni tayyorlash bо„yicha (nominal) NTQsini unumdorligi  
ming. t/yil 
10 
50 
100 
250 
500 
750 
1000 
t/kun 
30 
150 
300 
750 
1500 
2200 
3000 
 
О„zbekistondagi  konlarda  neftni  tayyorlashni  parametrik  qatori  bо„yicha 
unumdorlik  oraliqlari  100..dan  1000  t/kun  gacha  (bir  nechta  konlardan  keladigan 
mahsulotning hisobiga) uchraydi.   Ishlab chiqarish unumdorligi 30 dan 100 t/kun 
bо„lgan  oraliqdagi  NTQlarida  kichik  va  neft  quduqlaridagi  mahsulotlarni 
tayyorlash  punktlari  quriladi  hamda  maqsadga  muvofiqligi  asoslangan  holda  
harakatdagi  NTQsini  loyihaviy  ishlanmalari  va  qayta  qurish  ishlari  amalga 
oshiriladi.    Neftni  tayyorlash  jarayonlarini  texnologik  sxemalarini  tanlashda  neft 
gazini  tashishga  va  qayta  ishlashga  tayyorlashning  texnologiyasi  va  parametrlari, 
NTQ  sini  va  GQIZni  neftni  qazib  olinadigan  rayonga  joylashtirish  holatlari 
hisobga olinadi.    
Neft qazib olish tumanlarida neftni, gazni va suvni tayyorlashning prinsipial 
texnologik  sxemasini  qо„llashda  neftberaoluvchanlikni  oshirish  usullarni  qо„llash 
va  qazib  olinadigan  mahsulotning  fizik-kimyoviy  xossalariga    mosligi  hamda 
undan samarali foydalanishning imkoniyatini mavjudligi hisobga olinadi.     
Neft  qazib  olinadigan  tumanlardagi  neftni,  gazni  va  suvni  tayyorlaydigan 
prinsipial texnologik sxemalar davriy va qо„shimcha ravishda (5 yilda bir martadan 
kam  bо„lmagan  holda)  fan  va  texnikada  erishilgan  eng  sо„nggi  yutuqlarga 
asoslanib takomillashtirilib boriladi. 
Neftni  tayyorlash  inshootlarining  texnologik  majmuasida  quyidagilar 
ta‟minlanishi kerak:               
-
 
neftni chuqur suvsizlantirish; 
-
 
neftni  tuzsizlantirish  (tovar  mahsulotlarini  topshirish  shartida  talab 
qilinganda); 
-
 
tovar  neftini  400   
°
S  haroratdan  yuqori  bо„lgan  issiqlik  bilan  utilizatsiya 
qilish mos holda ososlanganda; 

---

 
60  
-
 
issiqlikni  utilizatsiya  qilishdagi  jarayonning  boshlanishida  gidrofil  muhiti 
sifatida  neft  emulsiyalarini  parchalashda  foydalanilgan  oqova  suvlarni 
qaytarish yо„li orqali reagentlardan foydalanilgandi; 
-
 
kondensatsiyalanmagan neftni qabul qilish va uni qayta ishlashga uzatish; 
-
 
tovar neftning tarkibidagi N
2
S ning miqdorini kamaytirishda. 
Neftni tayyorlash darajasi      GOST 9965-76, TSh 39.2-136-2004 yoki TSh 
39.0-176:1999  ga  mos  kelishi  kerak  va  shunga  mos  keluvchi  majmualarni 
loyihalashtirishda  aniqlanadi.  Quduq  mahsulotlarini  tayyorlashning  texnologik 
sxemasini  qurishda  neft  qazib  olinadigan  tumanning  jihozlanishi  hisobga  olinadi. 
Neft qazib olish tumani jihozlarini qurilishining   texnologik sxemalarini tanlashda 
bir  nechta  variantlar  texnik  iqtisodiy  jihatdan  asoslanadi.  Neft  qazib  olish 
tumanining  jihozlanish  texnologik  sxemasi  talabdagi  sifatli  neftni  minimal 
xarajatlar  bilan  qazib  olish,  yig„ish  va  tayyorlash    funksiyasini  amalga  oshirishga 
mо„ljallanadi.   
Neft  qazib  olinadigan  tumanda  bir  markaziy  yig„uv  punkti  (MYP)  kо„rib 
chiqiladi. Kо„rsatilgan texnik-iqtisodiy asosda neft qazib olish tumanida bir nechta 
yо„nalishlarda neftni tashish yoki yirik konlar mavjud bо„lganda ikki yoki undan 
kо„p  MYPlari  quriladi.  MYPlarida  neftni  tashish  magistral  yо„nalishning  qaysi 
yо„naliishida bо„lishidan (rayon bо„yicha umumiy qazib olinadigan neftning 40% 
dan  kо„p  qismini  tashkil  qilganda)    yoki  konda  yaqin  joylashgan  boshlang„ich 
magistral nuqtasi bо„lmaganda u eng katta bazali neft koniga joylashtiriladi.  
Agarda  kondagi  neft  anomal  tavsiflarga  ega  bо„lganda  (qovushqoqligi, 
zichligi, N
2
S, CO
2
 larning va mexanik aralashmalar yuqori tarkibda bо„lsa) neftni 
tayyorlashdagi texnologik sxemada qо„shimcha quyidagilar kо„rib chiqiladi: 
-
 
qovushqoq va og„ir neft uchun: 
-
 
neftni qizdirish; 
-
 
reagent-deemulgatorni kiritish; 
-
 
quduq mahsulotlarini uglevodorodli erituvchilarga qо„shish yoki 
aralashtirish; 
-
 
tarkibida oltingugurt bо„lgan neft uchun; 

---

 
61  
-
 
texnologik jarayonlarni va jihozlarni ishlatishni yuqori ishonchliligi va atrof 
muhitga kuchli zararli moddalarni kam chiqarish; 
-
 
mahsulotni tayyorlash jarayonining germetikligi; 
-
 
zararli-avariyali tashlanmalarni zararsizlantirish; 
-
 
xom-ashyodagi oltingugurtni parsial bosimini  pasaytirish maqsadida 
texnologik sxemalardagi optimal bosimni saqlab turish; 
-
 
neftning tarkibida erigan uglerod gazlari mavjud bо„lganda : 
-
 
kо„pikka qarshi qо„shimchalarni qо„llash: 
-
 
quvur uzatmalarni va jihozlarni himoyalash uchun ingibitorlarni qо„llash; 
-
 
neftning tarkibida mexanik aralashmalar mavjud bо„lganda: 
-
 
yuvuvchi qurilmalar va drenaj tizimlari bilan ta‟minlangan maxsus 
texnologik jihozlardan foydalanish; 
-
 
qizdirgichlar va suv quyqum ajratgichlardan foydalanish. 
Suvlanganligi  70%  va  undan  ham  yuqori  bо„lganda  neft  dastlabki  ikki 
pog„onali  suvsizlantirishdan о„tkaziladi. Bunda birinchi pog„onada suvsizlantirish 
neftning tabiiy haroratida va deemulgatorlarni qо„shmasdan amalga oshiriladi. Bu 
jarayonda asosiy massadagi suv va uning tarkibidagi mexanik aralashmalar tashlab 
yuboriladi.  Ikkinchi  bosqichda  jarayonni  jadallashtirish  uchun  mahsulot  oldindan 
qizdiriladi  va  unga  yuvuvchi  suyuqliklar  orqali  deemulgatorlar  qо„shiladi.  Neftni 
chuqur  suvsizlantirish  va  tuzsizlantirish  jarayonlarini  bir  pog„onada  amalga 
oshirish  kuchsiz  minerallashgan  qatlam  suvli  konlarda  qо„llaniladi  va  neftning 
tarkibiga minimum miqdordagi barqarorlashtiruvchi emulsiyalar qо„shiladi.  
О„zbekistondagi  konlarda  NTQ-larni  texnologik  sxemalarini  tahlil 
qilganimizda  ularni  qazib  olinadigan  xom  neftning  fizik-kimyoviy  xossalariga 
bog„liq holda tо„rt xil turdagi qurilmalarga ajratish mumkin. Birinchi turdagi neftni 
tayyorlash  qurilmasi  klassik  turga  mansub  bо„lib,  har  qanday  neft  konida 
qо„llaniladi  (2.12-rasm).  Suyuqliklarni  tazyiqli  sirkulyatsiya  qiladigan  ochiq 
turdagi  NTQ-si  qatlamning  tabiiy  bosimi  yetarli  bо„lmagan  va  asosan  sо„nggi 
bosqichda ishlatilayotgan kichik konlarda qо„llaniladi (2.13-rasm).    
Bitumli  neftni  qayta  ishlaydigan  NTQ-si  alohida  texnologik  sxemalar  bilan 
ta‟minlanadi (2.14-rasm) va neft yuqori qovushqoqlikka va zichlikka ega  

---

 
62  
 
2
.1
7
 -
ra
sm
. 
U
zo
q
 m
u
d
d
at
 i
sh
lat
il
ay
o
tg
an
 k
o
n
lar
d
ag
i 
N
T
Q
 s
in
i 
o
ch
iq
 s
x
emas
i:
 
SN
G
A
 –
 s
u
v
n
eft
g
az
 a
ral
as
h
mas
i; 
NGA
 –
 n
eft
g
az
 a
jra
tg
ic
h
i; 
S
N
E
 -
 s
u
v
n
ef
t 
em
u
ls
iy
as
i; 
T
K
N
R
 –
 t
as
h
ib
 k
el
ti
ri
la
d
ig
an
 n
eft
 
u
ch
u
n
 reze
rv
u
ar
; 
N
 -
 n
as
o
s; 
T
PR
 –
ti
k
 p
о„l
at
 rezer
v
u
ar
; 
GA
 –
 g
id
rav
li
k
 ara
la
sh
ti
rg
ic
h
; 
Y
U
S
 –
 y
u
v
u
v
ch
i 
su
v
;  
Rb
l 
– 
reag
en
tl
ar
 b
lo
k
i; 
QP
 –
 q
iz
d
ir
is
h
 p
ec
h
i; 
S
 -
 s
if
o
n
; 
NN
 –
 n
o
k
o
n
d
it
si
o
n
 n
ef
t; 
DS
 -
 d
re
n
aj
 s
u
v
i; 
N
/U
- 
n
eft
 u
za
tmas
i; 
N
Q
IZ
 –
 
n
ef
tn
i 
q
ay
ta
 i
sh
la
y
d
ig
an
 za
v
o
d
; 
SH
Q
 –
 s
u
v
 h
ay
d
o
v
ch
i 
q
u
d
u
q
 
 

---

 
63  
 
2
.1
8
-ra
sm
.  
Sm
o
la
 n
eft
 u
ch
u
n
 N
T
Q
si
n
in
g
 p
ri
n
si
p
ial
 s
x
ema
si
: 
T
K
N
S
 (
Y
E
P
N
)-
 t
as
h
ib
 k
el
ti
ri
lad
ig
an
 n
ef
t 
u
ch
u
n
 s
ig
„i
m
; 
N
 -
 n
as
o
s; 
T
PR
 (
R
V
S
)-
 t
ik
 p
о„l
at
 rezer
v
u
ar
; 
RB
 (
Br
) 
-  
reag
en
t 
b
lo
k
i; 
N
/U
 (
N
/PR
)-
ne
ft
 u
zat
m
as
i;
 N
Q
E
 (
N
N
E
) 
–n
ef
t 
qо
„y
is
h 
es
tak
ad
as
i;
 T
O
S
 (
PV
)-
 t
o
v
ar
 o
st
i 
su
v
i; 
ST
Q
 (
U
P
V
)-
 s
u
v
n
i 
tay
y
o
rl
as
h
 q
u
ri
lma
si