O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi muqimiy nomidagi qo’qon davlat pedagogika instituti pedagogika va psixologiya fakulteti(sirtqi) pedagogika va psixologiya ta’lim yo’nalishi

O‘smirlik davri o‘zining taqlidchanligi, muhim nuqtai nazarning shakllanmagani, hissiyotga beriluvchanligi, mardligi, tantiligi bilan farqlanadi. Bu o‘smirlarga xos xususiyatdir. SHuning uchun tashqi ta’sirlarga beriluvchan o‘smir o‘g‘il- qizlarga alohida e’tibor berish talab qilinadi.

• O‘smirlik davri o‘zining taqlidchanligi, muhim nuqtai nazarning shakllanmagani, hissiyotga beriluvchanligi, mardligi, tantiligi bilan farqlanadi. Bu o‘smirlarga xos xususiyatdir. SHuning uchun tashqi ta’sirlarga beriluvchan o‘smir o‘g‘il- qizlarga alohida e’tibor berish talab qilinadi.
• Bu yoshda o‘smir rivojida keskin o‘zgarishlar ro‘y beradi. Bu o‘zgarishlar biologik, fiziologik hamda psixologik o‘zgarishlardir. Fiziologik o‘zgarish jinsiy etilishning boshlanishi va bu bilan bog‘liq ravishda tanadagi barcha a’zolarning mukammal rivojlanishi va o‘sishi, xujayra va organizm tuzilmalarining qaytadan shakllana boshlashidir. Organizmdagi o‘zgarishlar bevosita o‘smir endokrin sistemasining o‘zgarishlari bilan bog‘liqdir. O‘smirlik yoshida bolalikdan kattalikka o‘tish jarayoni sodir bo‘ladi. O‘smirda psixik jarayonlar keskin o‘zgarishi bilan aqliy xususiyatida ham burilishlar sodir bo‘ladi. Bu o‘zgarishlar jarayonida qiyinchiliklar tug‘iladi. Bular avvalo ta’lim jarayonida ro‘y beradi: yangi axborot, ma’lumotlarni bayon qilish shakli, uslubi va uslublari o‘smirni qoniqtirmay qo‘yadi. Ko‘pgina o‘smirlarda o‘zidan qoniqmaslik holati kuzatiladi. SHuningdek, o‘zi haqidagi mavjud fikrlarining bugun unda sodir bo‘layotgan o‘zgarishlarga to‘g‘ri kelmayotganligi o‘smirni asabiylashishiga olib keladi. Bu esa o‘smirda o‘zi haqida salbiy fikr va qo‘rquvni yuzaga keltirishi mumkin.
• Ana shunga o‘xshash o‘zgarishlar ko‘pincha o‘smir ruhiyatiga o‘z ta’sirini o‘tkazadi. U tajangroq, ba’zida huda-behudaga injiqlik qiladigan, serzarda, gap ko‘tarmas bo‘lib qoladi.

1-BOB YUZASIDAN XULOSALAR

• XXI asrda yashovchi inson ongli, ongosti va ongsizlik holatlaridan tashqari o’z-ozini anglash imkoniyatiga ega bo`ladi.
• O`z-o`zini anglash jarayoni milliy o`zligini anglash bilan uzviy bog`liq bo`lib, muayyan vaqt, muddat o`tishini, ya’ni ma’lum davrni taqozo etadi, lekin u ham evolyutsion, ham revolyutsion yo`l ta’sirida amalga oshishi mumkin. O`z-o`zini anglash borliq va jamiyatni in`iko etishning yuqori bosqichi sanalib, pirovarl natija sifatida yuzaga keladi, insonnint donishmandligini namoyish qiladi. O`z-o`zini anglash besh tarkibdan iborat bo`lib, u o`ta murakkab jarayon hisoblanib, uning tarkiblari birin-ketin anglashinish imkoniyatiga ega emas. Chunki insonda o`zining hayoti va faoliyatidagi qiluqlari, nuqsonlarini, xulq-atvor ko`nikmalarini, aql-idrok darajalarini, ichki imkoniyat zahiralarini, qadriyat hamda ma’naviyat ko`rsatkichlarini oqilona baholash qurbi yetishmaydi. Shaxsda tanqid va o`z-o`zini tanqid, baholash va o`z-o`zini baholash, tekshirish va o`z-o`zini tekshirish, nazorat qilish va o`z-o`zini nazorat qilish, boshqarish va o`z-o`zini boshqarish, takomillashtirish va o`z-o`zini takomillashtirish, rivojlantirish va o`z-o`zini rivojlantirish mutanosibligi maqsadga javob bera olmaydi. Individual va ijtimoiy ongni tobora rivojlanib borishi mazkur mutanosiblikni amalga oshirishni ta’minlaydi, bu esa muayyan muddatni talab qiladi.
• Inson o`z-o`zini anglash jarayonida ko’pincha reallikdan boshlaydi. Hozirgi va favquloddagi holatni taxlil qiladi, shaxsiy imkoniyati bi­lan taqqoslaydi, ma’lum mezon yoki namuna, ibrat tanlab, unga tenglashishga intiladi.
• O‘smirlik davrida o‘smir hayoti va faoliyatida jiddiy o‘zgarishlar ro‘y beradi, bu esa o‘z navbatida ruhiyatning qayta shakllanishiga, tengdoshlari bilan munosabatlarning yangi shakllari paydo bo‘lishiga olib keladi. O‘smirning ijtimoiy maqomi o‘zgaradi. Unga nisbatan kattalar tomonidan yanada jiddiyroq talablar qo‘yila boshlaydi.