O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi muqimiy nomidagi qo’qon pedagogika instituti

Etilen uglevodorodlarni nomlanishi bo’yicha toifalash jadvali:
Eten, α-butilen, propilen, penten, metiletilen, buten-2, propen, etilen, etiletilen, propiletilen, dimetiletilen, β-butilen, buten-1, α-pentilen.
11-jadval

Alkenlarni struktura tuzilishi:	Sistematik nomenklatura (IYUPAK)	Ratsional nomenklatura	Tarihiy nomenklatura
CH2=CH2
CH3-CH=CH2
CH2=CH-CH2-CH3
CH3- CH=CH-CH3
CH2=CH-CH2-CH2-CH3

Toifalash jadvali quyidagicha shaklda to’ldirilgan bo’lsa to’g’ri hisoblanadi:

12-jadval

Alkenlarni struktura tuzilishi:	Sistematik nomenklatura (IYUPAK)	Ratsional nomenklatura	Tarihiy nomenklatura
CH2=CH2	eten	etilen	etilen
CH3-CH=CH2	propen	metiletilen	propilen
CH2=CH-CH2-CH3	buten-1	etiletilen	α-butilen
CH3- CH=CH-CH3	buten-2	dimetiletilen	β-butilen
CH2=CH-CH2-CH2-CH3	penten	propiletilen	α-pentilen

Toifalash jadvalini dars davomida qo’llash natijada shunday hulosaga erishish mumkinki, o’quvchilar Etilen uglevodorodlarning sistematik, ratsional va tarihiy nomenklatura bo’yicha nomlanishini puxta o’zlashtiradilar va keyinchalik ularni nomlashda adashmaydilar.

Vaqt tugaganidan so`ng o`qituvchi topshiriqlarni tekshiradi va natijalarni chiqarib, darsda faоl qatnashgan o`quvchilarni rag’batlantiradi va ularning faоliyatini bahоlaydi.
O`quvchilarning o`zlashtirish darajasini aniqlash maqsadida tezkor tarqatma test savollari tashlanadi va ularning javoblariga qarab baholanadi. Afzalligi shundaki barcha o`quvchilar qiziqtiriladi hamda baholanadi.
Tarqatma test savollari namunasi:
1. Har xil butenlardan tashkil topgan butenlarga vodorod bromid bilan ishlov berish natijasida qanday mahsulotlar hosil qilish mumkin?
1) 1-brombutan; 2) 2-brombutan; 3) 1-brom-2-metilpropan; 4) 2-brom-2-metilpropan.
A) 1,2 B) 1,3 C) 1,4 D) 2,4 E) 3,4
2. Propilenni kaliy permanganatning suvdagi eritmasi orqali o’tkazilganda qaysi mahsulot hosil bo’ladi?
A) Propion aldegid; B) Propanol-2; C) Propion kislota;
D) Propilenglikol-1,2; E) Propanol-1.
3. Tarkibi C₅H₁₀ bo’lgan yopiq zanjirli uglevodorodlarning izomerlari soni nechta bo’lishi mumkin?
A)7 B)10 C)6 D)8 E)9
4. Tarkibi C₅H₁₀ bo’lgan alkenning struktur va geometrik izomerlari sonini ko’rsating?
A) 5 va 2 B) 5 va 4 C) 6 va 2 D) 6 va 2 E) 4 va 2
5. Etilen molekulasining shakli qanday?
A) yassi burchak; B) piramida.
C) tetraedr D) chiziqli
6. Quyidagi formulalarni ularning nomlari bilan juftlab ko’rsating?
A) CH₂=CH₂; B) CH₂=CH-CH₂-CH₃; V) CH₃-CH-CH=CH₂
CH₃
G) CH₂=C- CH₂-CH₃ D) CH₂-C=CH-CH₃ E) CH₂=CH-CH₃
CH₃ CH₃
1. 3-metilbuten-1; 2. propen; 3. eten; 4. buten-1;
5. 2-metilbuten-1; 6. 2-metilbuten-2
7. Alkenlarda qanday izomeriya turlari mavjud?
1. uglerod zanjiri izomeriyasi; 2. vodorod zanjiri izomeriyasi;
3. qo’sh bog’ning holat izomeriyasi; 4. optik izomeriya;
5. fazoviy izomeriya; 6. o’rinbosarning xalqadagi holat izomeriyasi.
A) 1,4,6 B) 1,3,5 C) 2,3,5 D) 2,4,6 E) 1,2,6
8. Etilen qanday fizik xossalarga ega?
1. qo’ng’ir rangli; 2. rangsiz; 3 o’tkir hidli;
4. hidsiz; 5. suvda yaxshi eriydi; 6. suvda yomon eriydi.
A) 2,4,6 B) 1,3,5 C) 4,5,6 D) 2,3,4 E) 3,4,5
9. Alkenlar uchun hos bo’lgan reaksiyalarni ko’rsating?
1. birikish; 2. ajralish; 3. oksidlanish; 4. o’rin olish;
5. polimerlanish; 6. almashinish.
A) 1,2,3 2) 2,4,6 C) 1,3,5 D) 3,5,6 E) 1,4,6
10. Morkovnikov qoidasini ta’riflang?
A) vodorod kam gidrogenlangan, galogen atomi esa ko’p gidrogenlangan uglerod atomiga birikadi;
B) katalizator H₂O₂ bo’lganida vodorod kam gidrogenlangan, galogen atomi esa ko‘p gidrogenlangan uglerod atomiga birikadi;
C) vodorod ko’p gidrogenlangan, galogen atomi esa kam gidrogenlangan uglerod atomiga birikadi;
D) katalizator H₂O₂ bo’lganida vodorod ko‘p gidrogenlangan, galogen atomi esa kam gidrogenlangan uglerod atomiga birikadi;
11. Quyidagi o’zgarishlarda hosil bo’ladigan moddalarni tartib bilan ko’rsating?

A) etilenglikol; B) xloretan; V) etilen.
12. Etilendan sanoatda qanday mahsulot olinadi?
A) etil spirt; B) glitserin; V) etilen oksid; G) aseton.
13. Tarkibi C₄H₈ bo’lgan moddaning nechta izomeri bor?
A)2 B)3 C)6 D)5 E)4
14. 2-metilbuten-2 ga vodorod xlorid birikishidan hosil bo’lgan moddaning nomini toping?
A) 3-xlor-3-metilbutan; B) 2-xlor-3-metilbutan; C) 2-xlor-2-metilbutan;
D) 2-metil-2-xlorbutan; E) izobutilxlorid.
15. 2,5 mol etilennini to’la xlorlashda 3 mol vodorod xlorid hosil qilgan xlor moddasining miqdori ko’rsating?
A)0,5 B)1 C)2 D)2,5 E)4,5