O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Trombositlar agregasiyasini kamaytiruvchi vositalar 
(Antiagregantlar) 
Organizmda 
tromboksan 
– prostatsiklin sistemasi trombositlar 
agregasiyasini boshqaradi. Ikkalasi ham araxidon kislotasining hosilasi siklik 
endoperoksidlardan hosil bo‘ladi. Trombositlarda sintezlanadigan tromboksan 
A
2
(TX A
2
) ta’sirida, trombositlar agregasiyasi ortadi va tomirlarning keskin 
torayishi (vazokonstriksiya) kuzatiladi (7.1-rasm). Turg‘un bo‘lmagan (
t
½
=30 
sek) tromboksanning trombositlar agregasiyasini kuchaytirish ta’sir mexanizmi 
quyidagicha bo‘lishi mumkin: u tromboksan retseptorlariga ta’sir etib, 
fosfolipaza 
S 
faolligini oshiradi, hamda 
inozitol 1,4,5-trifosfat va 
diatsilglitsirolni hosil bo‘lishini kuchaytirib,trombositlarda Ca
++ 
miqdorini 
oshiadi. 
11.1-rasm
. Prostosiklin-trombaksan sistemaning trombositlar agregatsiyasidagi 
o’rni va uni farmokolgik boshqarish usullari.

---

- 599 -
1 – siklooksigenaza ingibirlanishi (atsetilsalitsil kislota); 2 – tromboksansintaza 
ingibirlanishi (dazoksiben); 3 – tromboksan retseptorlari bloklanishi (daltroban); 
4 – prostosiklin retseptorlari stimullanishi (epoprostenol); 5 – fosfodiesteraza 
ingibirlanishi (dipiridamol); 6 – prostosiklinsintaza faollashuvi. 
(+) – stimullash, (-) – susaytirish. 
Tomir 
devoridagi 
kollagen, 
trombin, 
ADF, 
serotonin, 
PGE
2
, 
katexolaminlar ham, tromboksan kabi trombositlar agregasiyasini kuchaytiradi. 
Prostatsiklin (PGI
2
). Trombositlar agregasiyasiga qarshilik qiladi, hamda 
tomirlarni kengaytiradi (vazodilyatatsiya). Katta miqdorlari trombositlarning 
tomirlardagi kollagenlarga ta’sir etishiga to‘sqinlik qiladi. Shu sababli 
prostatsiklin organizmda trombositlar agregasiyasini susaytiruvchi, eng faol 
birikma hisoblanadi.
Ta’sir mexanizmi quyidagicha: adenilatsiklaza faolligini oshirib, ATF dan 
sAMF hosil bo‘lishi va uning miqdorini trombositlarda va tomir devorida 
kuchayishidan iborat. Shu bilan bir qatorda prostatsiklin trombositlarning 
fosfolipaza va siklogenaza fermentlari faolligini susaytiradi. Trombositlar 
agregasiyasiga PGE
1,
geparin, AMF, adenozin, metilksantinlar, serotoninning 
antagonistlari ham shunday ta’sir ko‘rsatadilar.
Trombositlar agregasiyasiga to‘sqinlik ko‘rsatuvchi vositalar quyidagi 
guruhdan iborat: 
1.
Siklooksigenazani susaytiruvchi vositalar: