O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

 Penitsillinlarni noxush va zaharli ta'sirlari 
Penitsillinlarning zaharliligi past, terapevtik ta'sir kengligi katta. Asosiy 
noxush ta'siri allergik reaksiyalar bo‘lib, u ko‘pincha (1-10%) 
1
bemorlarda 
kuzatiladi. Ular organizmda antitelolar hosil bo‘lishi bilan bog‘liq.
Odatda allergik reaksiyalar penitsillinlarni qo‘llashni boshlagandan bir qancha 
vaqt o‘tgach yuzaga keladi. Ammo ushbu muddat, katta oraliqda bo‘ladi 
(daqiqalardan- haftagacha). Penitsillinlar dozasi bilan allergik reaksiya 
rivojlanadigan vaqt, uning darajasi orasida karrelyasiya aniqlanmagan. Allergik 
reaksiyalar turlicha bo‘lishi mumkin. Ko‘pincha allergik reaksiyalar terida 
toshmalar, dermatit, istmalash bilan cheklanishi mumkin. Birmuncha og‘irroq 
shakllari shilliq qavatlarning shishishi, artritlar, artralgiyalar, buyraklarni 
shikastlanishi, eritrodermiya va boshqa o‘zgarishlar bilan kechishi mumkin.
Og‘ir kechuvchi va tez rivojlanadigan, ba'zan o‘limga olib keluvchi allergik 
reaksiya-allergik shok
2
hisoblanadi (qon bosimi tushadi, bronxospazm, qorin 
sohasida og‘riqlar, bosh miya shishi, es xushni yo‘qotish va boshqa ko‘pgina 
o‘zgarishlar kuzatilishi mumkin).

---

- 842 -
Allergik reaksiyalarni davolash penitsillin dori vositalarini qo‘llashni 
to‘xtatish hamda glyukokortikoidlarni (kuchli yallig‘lanishga qarshi va 
desensibilizatsiyalash ta'siriga ega) gistaminga qarshi vositalar (allergik 
reaksiyalarni rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo‘lgan H
1
-gistaminning 
retseptorlarini qamallab gistaminning ta'sirini bartaraf etadi) kalsiy xlorid va 
boshqa vositalarni qo‘llashdan iborat bo‘ladi.
________________________ 
1 
Penitsillin dori vositasiga allergik reaksiyalar ularni qo‘llovchi tibbiyot hodimlari, 
hamda ishlab chiqaruvchi, qadoqlashda qatnaShuvchi ishchilarda ham kuzatilishi 
mumkin. 
2 
Odatda penitsillin dori vositasini in'eksiya qilgandan 20 daqiqa keyin rivojlanadi. 
Anafilaktik 
shokda 
α- va β-adrenoretseptorlarni rag‘batlantiruvchi 
adrenomimetiklarni (qon bosimini oshiradi, bronxospazmni bartaraf etadi) – 
adrenalin gidroxlorid yoki efedrin gidroxlorid, hamda gidrokortizon, dimedrol, 
kalsiy xlorid tomirga kiritiladi. Bundan tashqari penitsillinlar noallergik tabiatiga 
ega bo‘lgan ba'zi noxush va toksik ta'sir ko‘rsatadilar.
Ularga penitsillinlarni mahalliy qitig‘lovchi ta'siri kiradi. Penitsillin dori 
vositasini ichilganda til (glossit), og‘iz bo‘shlig‘i (stomatit) shilliq qavatlarini 
yallig‘lanishi, ko‘ngil aynash, diareya kuzatilishi mumkin.
Mushak ichiga kiritilganda og‘riq, infiltratlar hosil bo‘lishi va mushaklarni 
aseptik nekrozi, tomirga kiritilganda esa – flebitlar va tromboflebitlar kuzatilishi 
mumkin. 
Benzilpenitsillinning natriyli tuzini haddan tashqari katta dozalarda qo‘llansa 
(ayniqsa orqa miya kanaliga-endolyumbal) neytrotoksik ta'sir yuzaga kelishi 
mumkin (araxnoidit, ensefalopatiya). Bunday asorat ba'zan dori vositani buyrak 
yetishmovchiligida qo‘llanganda ham rivojlanishi mumkin.
Penitsillinlarni toksik ta'siri ayrim hollarda yurak faoliyatida salbiy 
o‘zgarishlar chaqiradi. Kamdan-kam hollarda oksatsillinni jigar fermentlariga 
susaytiruvchi ta'siri kuzatilgan. Kislotalar ta'siriga chidamli penitsillinlarning 

---

- 843 -
ichilishi (ayniqsa keng ta'sir spektrlilari masalan, ampitsillin) disbakterioz 
rivojlanishining sababi bo‘lishi mumkin (ko‘proq Kandidamikoz).