O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Biosintetik penitsillinlar 
Mog‘or zamburug‘lari hosil qiluvchi tabiiy penitsillinlarni bir qancha xillari 
mavjud. Amaliy tabobatda turli xil tuzlar shaklida ishlab chiqariluvchi benzil-
penitsillinlar keng tarqalgan. Ishlab chiqarish sharoitida benzilpenitsillinlarni 

---

- 834 -
fermentatorlarda suyuq ozuqa muhitidan olinadi. Uni Penicilliumning ma'lum 
shtammlari ishlab chiqaradilar.
Benzilpenitsillin bir asosli javhar bo‘lib, uning tuzilishiga β- laktam ( l) va 
tiazolidinli (t) sikllar kiradi(tuzilishiga qarang). Tabiati bo‘yicha bu siklik 
dipeptiddir ( L- sistein va D- valin). Benzilpenitsillinning faolligini ( boshqa 
antibiotiklarniki kabi) agarda diffuziya usuli bilan aniqlanishi mumkin. Bunda agar 
solingan Petri idishiga benzilpenitsillinni har-xil konsentratsiyada quyiladi ( shisha 
silindrga yoki chuqurchalarga) va standart bilan solishtirgan holda sinalayotgan 
namunalar uchun test-kulturani o‘sish doirasini kamayishi aniqlanadi. Bir ta'sir 
birligi (1TB) 0.6 mkg toza kristallik benzilpenitsillin (natriyli tuzi) faolligiga 
muvofiq keladi.
Benzilpenitsillin yuqori antibakterial faollikka ega, lekin uning ta'sir spektri 
cheklangan. Dori vosita asosan grammusbat bakteriyalarga ta'sir ko‘rsatuvchi anti-
biotiklarga 
mansub. 
Unga 
grammusbat 
kokklar 
(penitsillinaza 
ishlab 
chiqarmaydigan 
stafilakokklar, 
streptakokklar, 
pnevmokokklar, 
grammanfiykokklar (miningokokklar, gonokokklar) difteriya tayoqchasi ( 
qorinebakteriyalar), kuydirgi tayoqchasi, gazli gangrena va qoqshol ( klostridiya) 
qo‘zg‘otuvchisi, spiroxetalar ( Shu jumladan, rangi oqargan spiroxetalar), ba'zi 
patogen zamburug‘lar (masalan, aksinomitsetlar). Benzilpenitsillinlarga ichak 
bakteriyalari, javxarlarga turg‘un bo‘lgan sil mikobakteriyasi, viruslar, 
rikketsiyalar, sodda jonivorlar, achitqisimon zamburug‘lar chidamlidir.
Benzilpenitsillinlarni barcha tuzlari parenteral qo‘llash uchun mo‘ljallangan, 
chunki ular me'daning javxarli muhitida parchalanadi. Yaxshi eruvchi 
benzilpenitsillinning natriyli va kaliyli tuzi nisbatan qisqa (3-4 s) ta'sir 
ko‘rsatadilar. Shu sababli dori vositani tez-tez in'eksiya qilish kerak bo‘ladi. Bu o‘z 
navbatida dori vositani qo‘llashni mushqo’llashtiradi. Ushbu holat tufayli 
benzilpenitsilinni davomli ta'sir etuvchi dori vositalarini yaratish g‘oyasini paydo 
bo‘ldi. Izlanishlar ikki yo‘nalishda rivojlandi. Ulardan biri benzilpenitsillinlar 
organizmlar asosan buyrak naychalari epiteliysi orqali sekretsiya yo‘li bilan 
ajralishiga asoslangan edi. Sekretsiya jarayonini susaytirib, benzilpenitsillinni 

---

- 835 -
organizmda ushlanib qolishiga va Shu tufayli uni ta'sirini uzaytiruvchi birikmalar( 
masalan, 
probenetsid) 
sintezlangan 
edi. 
Ammo 
bunday 
moddalarning 
samaradorligi cheklanganligi tufayli ushbu maqsadda ular deyarli qo‘llanilmaydi.
Davomli ta'sir etuvchi benzilpenitsillin dori vositalari. 
Davomli ta'sir etuvchi dori vositalar sifatida benzilpenitsillinning yomon 
eruvchi tuzlari ( benzilpenitsillinning novokainli tuzi, bitsillinlar) katta ahamiyatga 
kashf etdilar. Ular mushak ichiga kiritiladi va u yerdan sekin so‘riladilar. Mushak 
to‘qimasida dori vositalarni deposini hosil qilish qonda antibiotiklarni zarur 
konsentratsiyasini uzoq vaqt ta'minlash imkoniyatini beradi.