O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Dozalar
Morfinning ta’siri 
Dori vositalari ta’sirining 
umumiy sxemasi 
Bo’sag’a 
Doza
O’rtacha 
Terapivtik 
doza 
Yuqori 
terapivtik 
doza 
allergik tabiatga ega bo’lmagan nojo’ya tasirlar 
allaegik reaksiyalar 
zaharli samaralar 
Moddalarning terapivtik 
dozalaridagi ta’sir 
samarasi 
Moddalarning zaharli 
dazalardagi ta’sir 
samarasi 
Asosiy
 ta’
sir
 
Og’r
iq
 q
old
iruvchi
 ta’
si
ri
 

---

- 161 -
O‘rganib qolishning o‘ziga xos turi – 
taxifilaksiya
15
 
deb yuritiladi. Bunda 
preparatga nisbatan o‘rganib qolish juda qisqa vaqt mobaynida yuzaga chiqishi 
mumkin, hatto ayrim paytlarda dori vositani ikkinchi marta kiritganda ham. 
Masalan, efedrin gidroxloridini 10-20 daqiqalik interval bilan qayta-qayta 
kiritilganda u arterial qon bosimini dastlabkisiga nisbatan kamroq darajada 
ko‘taradi. 30-40 daqiqadan keyin esa arterial qon bosimiga umuman ta’sir 
qilmay qo‘yadi. 
Ayrim dori moddalar organizmga qayta kiritilganda ularga nisbatan 
qaramlik 
paydo bo‘ladi. Mazkur holat bemor tomonidan vaqti-vaqti bilan 
o‘zining kayfiyatini ko‘tarish, noxush kechinmalarini bartaraf etish va boshqa 
maqsadlarda dori moddasini qayerdan, qanday qilib bo‘lsa ham topib, qabul 
qilishga intilish hissi orqali namoyon bo‘ladi. Ikki xil turi farqlanadi: ruhiy va 
jismoniy. Ruhiy qaramlikda
 
dori moddasining bemor organizmiga vaqtida 
tushmasligi unda faqat emotsional diskomfort keltirib chiqaradi xolos. Bunday 
dori vositalariga kofein, nikotin, kokain, Hindiston kandiri (marixuana, gashish), 
LSD-25 (lizergin kislotasining dietilamidi) kabi moddalar kiradi. Jismoniy 
qaramlik
 
o‘ziga xos og‘ir darajada kechadi. Unda bemorga kiritilayotgan modda 
uning organizmiga o‘z vaqtida tushmasa yoki preparatni kiritish birdaniga bekor 
qilinsa, u holda o‘ta og‘ir kechuvchi bekor qilish – 
abstinensiya
16
sindromi 
yuzaga chiqadi. Bunda bemorning umumiy ahvoli o‘ta og‘ir, kuchli ruhiy 
buzilishlar, ko‘pchilik a’zo va tizimlar faoliyatining keskin izdan chiqishi bilan 
kechuvchi har xildagi va jiddiy somatik buzilishlar hatto o‘limga ham olib 
kelishi mumkin. Jismoniy qaramlik ko‘pincha narkotik analgetiklar (morfin, 
kodein, promedol va b.), gerain, qoradori (afyun), narkotik turdagi uxlatuvchi 
vositalar (fenobarbital, barbital, barbamil va b.) kabi moddalar ta’sirida tez 
yuzaga chiqadi. Hozirgi kunda butun yer yuzida dorilarga nisbatan kelib 
chiqadigan qaramlikning oldini olish va davolash o‘ta murakkab tibbiy va 
ijtimoiy muammo hisoblanadi. 
15
Yunonchadan 
tachys
– tez, 
phylaxis
– xushyorlik, qo‘riqlash 
16
Lotinchadan 
abstinentia
– nafsni tiyish, saqlanish 

---

- 162 -