O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

1.4.Dori vositalarining organizmdan chiqarilish yo‘llari. 
Dori vositalari, ularning metabolitlari va kon’yugatlari organizmdan 
quyidagi yo‘llar orqali ajratiladi: buyraklar orqali; o‘t orqali; ichak orqali; bezlar 
orqali (so‘lak bezlari, me’da bezlari, ichak bezlari, ko‘z yosh bezlari, ter bezlari, 
emizikli davrda sut bezlari); o‘pka orqali (gazsimon vositalar, ingalyatsion 
narkoz 
vositalari, 
etil 
spirti 
va
Buyraklar orqali qon zardobi erigan, undagi oqsillar bilan birikmagan past 
moleklyar birikmalar nefronning kapillyarlari membranasi orqali filrlanadi. 
Bundan tashqari, Dori vositalarining buyrak proksimal kanalchalarida transport 
tizimlari ishtirokida aktiv sekretsiya usuli bilan chiqarilishi ham muhim o‘rin 
egallaydi. Ayrim lipofil birikmalar qon tomirlar devori orqali oddiy diffuziya 
Dori vositasi 
Klyukuron kislotasi bilan 
sulfat kislotasi bilan 
aminokislotalar bilan 
glutation bilan bog’lanish 
metillanish bilan 
atsetillanish orqali 
Konyugatsiya
Metabolik 
transformatsiya 
Oksidlanish 
Qaytarilish 
Gidroliz
Metabolitlar 
va konyugatlar 
Ekskretsiya
Qaytarilish
Levomitsetin
Gidroliz
Novokain 
Paraaminobenzoy kislotasi 

---

146 
usuli yordamida buyrakning proksimal hamda distal kanalchalariga o‘tishi 
mumkin. 
Dori 
vositalarining 
chiqarilishi 
ularning 
buyrak 
kanalchalaridagi 
reabsorbsiyasi bilan chambarchas bog‘liq. Biologik membranalar orqali oson 
o‘ta oladigan lipofil qutbsiz (nopolyar) birikmalarning reabsorsiyasi asosan 
oddiy diffuziya usuli orqali amalga oshiriladi. Qutbli (polyar) birikmalar esa 
buyrak kanalchalarida yomon reabsorbsiyalanadilar. Shuning uchun ham 
kuchsiz kislota va asoslarning chiqarilishida siydikning pH muhiti katta 
ahamiyat 
kasb 
etadi. 
Bulardan 
tashqari, 
ayrim 
endogen 
moddalar 
(aminokislotalar, glyukoza, uratkislotasi) ning reabsobsiyasida aktiv transport 
usuli ham ishtirok etadi. Qator dori vositalari va ularning parchalanish 
mahsulotlari ko‘pincha o‘t orqali ichakka ajratiladi. Ularning bir qismi ichak 
orqali chiqarib yuboriladi, bir qismi esa ichakdan qayta so‘rilib, yana ta’sir 
ko‘rsatishi mumkin va keyin yana ichakka tushib (jigar-ichak bo‘ylab aylanma 
harakat) chiqarib yuboriladi. Ayrim Dori vositalari so‘lak bezlari, ko‘z yosh 
bezlari, ter bezlari, me’da va ichak bezlari va Shuningdek, emizikli davrda sut 
bezlari orqali ham ajratilishi mumkin. Gazsimon va uchuvchan vositalar asosan 
o‘pka orqali chiqarib yuboriladi. Bunga etil spirti va ingalyatsion narkoz 
vositalarini misol qilib keltirish mumkin.
Moddalarning organizmdan chiqarilish tezligiga xolisona baho berish 
uchun ularning “yarim chiqarilish davri” – t
1/2 
ham katta ahamiyatga ega bo‘lib, 
u Moddalarning qon plazmasidagi konsentratsiyasining 50 foizga kamayishi 
uchun zarur bo‘lgan vaqt orqali ifodalanadi: 
 
Mazkur parametr Moddalarning dozalarini va dori vositalarning qondagi 
konsentratsiyasini bir xilda ushlab turish maqsadida ularning kiritish oraliqlarini 
tanlash uchun ishlatiladi.

---

- 147 -