O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Laktitrop gormon bo’lishiga ta’sir etuvchi moddalarning ta;sir lokolizatsiyasi. 
(+) – stimullovchi ta’sir; (-) – susaytiruvchi tasir; D – dofamin retseptori 
Bromkriptin 
levodopa 
Laktotrop 
garmon 
Antipsixotik moddalar 
 (fenotiazin, 
buterofinon) 
Metoklopamid
 
 
Dofaminomimetiklar 
 
 
Dofaminoblokatorlar 
Sut bezi 
gipotalamus 
(prolaktin) 
Dofamin 
(prolaktostatin) 

---

- 640 -
(inozitoltrifosfat va diatsilglitserol ikkilamchi vositachilardir) bilan alaqadorlar. 
Vazopressin ikkita asosiy xossaga egadir: 1)nefronning distal qismida suvni 
qayti so‘rilishini (reabsorbsiyasini) boshqaradi; 2) silliq mushaklarga 
rag‘batlantiruvchi ta'sir ko‘rsatadi. 
Silliq mushaklarga jumladan, tomirlarga ta'siri V
1a-
retseptorlari orqali 
amalga oshadi. Bu vazopressinning juda kata dozalarida (antidiuretik ta'sirni 
yuzaga chiqaruvchi dozalardan yuz marta kattaroq) gina namoyon bo‘ladi. Qon 
bosimini ko‘tarilishi arteriola va kapillyarlar mushaklaridagi retseptorlarga 
bevosita ta'siri bilan bog‘liq. 
12.4-jadval.
Vazopressin ta'sirini yo‘nalishi. 
Vazopressin 
Retseptorlarn
ng podtiplari 
Ta'sir doirasi 
Ta'sir mexanizmi 
Efekt 
V
2 
Buyraklar 
(nefronni distal 
qismi) 
Suvni 
reabsorbsiyasini 
kuchayishi 
Antidiuretik ta'sir 
V
2 
Qon ivish 
sistemasi 
Qonda VIII
 
omilini 
miqdorini ortishi 
Gemostatik ta'sir 
V
1 
Trombositlar 
Trombositlar 
agregasiyasi va 
degranulyasiyasini 
kuchayishi 
Tromb hosil 
bo‘lishini 
kuchayishi 
V
1a 
Arteriya 
tomirlari 
Tomirlar silliq 
mushaklari tonusini 
ortishi 
Vazopressor ta'sir 
V
1b 
Gipofizning 
oldingi bo‘lagi 
Kortikotropin 
ajralishini kuchayishi 
Gidrokortizon 
ajralishini ortishi 
Vazopressinning asosiy ta'siri – bu suv almashinuviga ta'siridir. Distal 
naychalar va yig‘uvchi kanalchalar o‘tkazuvchanligini oshirib (V
2-
retseptorlar 
bilan o‘zaro ta'siri tufayli) vazopressin suvni reabsorbsiyasiga imkoniyat 
yaratadi 
va 
shuning 
natijasida 
peshob 
hajmini 
kamaytiradi 
(yoki 

---

- 641 -
meyyorlashtiradi). Katta dozalarda vazopressin ichakning silliq mushaklariga 
rag‘batlantiruvchi ta'sir etadi va miometriyning qisqarish faolligini oshiradi. 
Xomilasiz va xomiladorlikning erta muddatlarida bachadon oksitotsinga 
nisbatan vazopressinga ko‘proq sezgirdir. Xomiladorlik muddatini ortishi bilan 
buning aksi kuzatiladi, ya'ni oksitotsin samaradorligi ortadi, vazopressinniki 
pasayadi. Shu narsa ko‘rsatilganki, MNSda vazopressin neyromediator va 
neyromodulyator vazifasini o‘taydi. Gipofizning oldingi bo‘lagidan 
kortikotropin ajralishiga (V
1b 
– retseptorlarini rag‘batlantirish hisobiga) 
imkoniyat yaratadi. Bundan tashqari vazopressin trombositlar agregasiyasini (V
1
–retseptorlarga ta'siri) kuchaytiradi va qon ivishida qatnashuvchi XIII omil 
miqdorini oshiradi. Dori dori vositai bo‘lmish v a z o p r e s s i n qisqa ta'sir 
etadi (30 min- 2 soat), chunki organizmda aminopeptidazalar ta'sirida 
parchalanadi. O‘zgarish mahsulotlari buyrak orqali ajraladi. Vazopressinning 
antidiuretik faolligi kuchliroq va tomirlarni toraytirish (vazokonstriksiya) 
xossasi juda sust bo‘lgan hosilalari yaratilgan (desmopressin). Asosan 
vazopressor ta'sir ko‘rsatuvchi dori vosita ham olingan (felipressin va 
boshqalar).
Qo‘llashga asosiy ko‘rsatma – qandsiz diabet. Bu maqsadda v a z o p r e s 
s i n (teri ostiga, mushak ichiga kiritiladi, TB- ta'sir birligida dozalanadi) p i t u i 
t r i n va a d i u r e k r i n (quruq pituitrin burun ichiga kiritiladi), shu bilan birga 
d ye s m o p r e s s i n kabi yangi dori vositalar qo’llaniladi.